Wanneer de ouders van een minderjarige wegvallen om welke reden dan ook, zal de minderjarige toch moeten worden opgevoed. Daarvoor geldt de juridische constructie ‘voogdij’. In dit artikel wordt besproken wat voogdij precies is, hoe het tot stand kan komen, wat de taken van de voogd zijn en hoe voogdij tot een einde kan komen.
Voogdij
Voogdij is een vorm van gezag dat niet door de ouders, maar door een of twee voogden wordt uitgevoerd. De voogd kan worden aangewezen door de ouders door middel van een uiterste wilsbeschikking of door de rechter.
De voogdij ligt dus bij een voogd en kan nooit bij ouders liggen. Bij een scheiding wordt wel eens gezegd dat ‘de voogdij naar de moeder is gegaan’. Dat is juridisch gezien niet juist: bedoeld wordt in die gevallen dat het ouderlijk gezag enkel naar de moeder is gegaan of dat de hoofdverblijfplaats van de kinderen bij de moeder is.
Voogdij door ouder opgedragen
Voogdij kan door een van de ouders worden opgedragen. Dit gebeurt bij uiterste wilsbeschikking (testament). Daarin kan de ouder bepalen wie na zijn dood de voogdij over zijn kind(eren) zal uitoefenen. Dit kunnen ook twee personen samen zijn. Een rechtspersoon (zoals een stichting of vereniging) kan door de ouder niet worden aangewezen als voogd.
Het besluit van een van de ouders kan onbruikbaar zijn: dat is meestal het geval wanneer de andere ouder nog in leven is. In dat geval zal de andere ouder het ouderlijk gezag over zijn kinderen uitoefenen. Ook wanneer de overleden ouder het gezag over zijn kinderen niet heeft op het moment van overlijden heeft zijn wens voor wat betreft de voogdij geen gevolg, net als wanneer degene die met de ouder gezamenlijk het gezag uitoefent van rechtswege voogd wordt.
Kortom: komt één van beide ouders te overlijden, dan is voogdij normaal gesproken niet aan de orde omdat de andere ouder nog in leven is en het gezag uitoefent. Komen beide ouders te overlijden, dan geldt de wens van de ouder die het laatst is overleden. Is onduidelijk wie het laatst is overleden (denk bijvoorbeeld aan een auto-ongeluk waarbij beiden betrokken waren), dan beslist de rechter welke keuze voor de voogdij gevolg gaat hebben.
Voogdij door rechter opgedragen
Zoals hierboven beschreven kan de rechter besluiten wie de voogdij gaat uitoefenen als beide ouders tegelijk zijn overleden. De rechter kan echter ook op andere manieren een rol spelen in het toekennen van de voogdij.
Zo zal de rechtbank een voogd benoemen voor minderjarigen die niet op een andere manier onder gezag staan. Ook wanneer een voogd niet in staat is de voogdij uit te oefenen of deze niet uitoefent, benoemt de rechtbank een andere voogd.
De rechter kan iemand de voogdij toekennen uit eigen beweging, maar kan dit ook op verzoek van bloed- of aanverwanten van de minderjarige, op verzoek van de raad voor de kinderbescherming en op verzoek van schuldeisers of andere belanghebbenden. Ook iemand die ten minste een jaar een minderjarige in zijn gezin heeft opgevoed (een pleegouder) kan verzoeken hem als voogd te benoemen.
Hoewel de ouders geen voogdij kunnen toekennen aan een stichting, kan de rechter dit wel. Concreet betreft het dan Bureau Jeugdzorg dat de voogdij uitoefent. Bureau Jeugdzorg heeft dezelfde taken als de voogd die natuurlijk persoon is.
Taken voogd bij voogdij
De taak van de voogd is het zorg dragen dat de minderjarige die onder voogdij staat overeenkomstig zijn vermogen wordt opgevoed en wordt verzorgd. Hij moet tevens over het vermogen van de minderjarige een goed bewind voeren. De voogdij houdt tevens in dat degene die onder voogdij staat wordt vertegenwoordigd door de voogd in burgerlijke handelingen.
Bij aanvang van de voogdij zorgt de voogd ervoor dat het vermogen van de minderjarige wordt geïnventariseerd. De uitkomst hiervan moet hij doorgeven aan de griffie van de rechtbank. Wanneer het vermogen minder dan 11.250 euro is, hoeft het vermogen niet precies te worden beschreven (bij meerdere minderjarigen die onder voogdij worden gesteld geldt een gezamenlijke grens van 22.500 euro).
De voogd mag tevens alle handelingen verrichten die in het belang van de onder voogdij gestelde zijn. Dat zijn niet enkel handelingen die noodzakelijk zijn, maar kunnen ook handelingen zijn die nuttig of wenselijk zijn. Voor sommige handelingen heeft de voogd echter wel toestemming nodig van de kantonrechter. Dit betreft onder andere het doen van grote giften en het lenen van geld.
Voert de voogd zijn taak niet goed uit, dan kan hij worden aangesproken voor schadevergoeding en zijn sommige beslissingen vernietigbaar.
Einde voogdij
De voogdij eindigt wanneer de voogd is ontslagen of is ontzet, wanneer het gezag over de onder voogdij staande aan een (of beide) ouders is overgedragen of wanneer de voogdij aan een andere voogd is opgedragen door de rechter.
Ontslag van voogdij gebeurt (door de rechter) wanneer een voogd onbevoegd is om de voogdij uit te oefenen. Dit kan het geval zijn wanneer hij onder curatele wordt gesteld en wanneer zijn geestesvermogens dusdanig zijn gestoord dat hij (anders dan tijdelijk) de voogdij niet kan uitoefenen.
Ontzetting van voogdij kan door de rechter gebeuren onder andere wanneer er sprake is van slecht levensgedrag van de voogd, misbruik van bevoegdheid, het faillissement van de voogd of wanneer de voogd in de schuldsanering komt, het veronachtzamen van aanwijzingen van Bureau Jeugdzorg en het onherroepelijk veroordeeld worden voor ernstige delicten. Let wel: de rechtbank heeft de mogelijkheid om ontzetting van voogdij uit te spreken, maar is niet verplicht om dit te doen in bovenstaande gevallen.
Ten slotte eindigt de voogdij wanneer de onder voogdij gestelde minderjarige meerderjarig wordt of wanneer hij overlijdt. Wanneer een meerderjarige onder toezicht moet worden gesteld bestaan daarvoor de middelen curatele, onderbewindstelling en mentorschap.
Bij het einde van de voogdij moet de voogd rekening en verantwoording afleggen tegenover de inmiddels meerderjarige, tegenover zijn eventuele erfgenamen (wanneer hij overleden is) of aan zijn opvolger.
Voogdij – Conclusie
Voogdij is een vorm van gezag waarbij het gezag niet bij de ouders ligt, maar bij een of twee voogden. De keuze hiervan kan door de ouders of door de rechter worden gedaan. Wanneer een minderjarige onder voogdij staat, is de voogd verplicht om te zorgen voor de minderjarige en om hem op te voeden. Daarnaast moet de voogd het vermogen van de minderjarige beheren. De voogdij komt ten einde wanneer de minderjarige meerderjarig wordt, overlijdt, of wanneer er sprake is van ontzetting of ontslag uit voogdij.
Wanneer er sprake is van geschillen rondom de voogdij, kan het verstandig zijn om juridische bijstand te zoeken. Doe dit zo vroeg als mogelijk in het proces: hoe eerder een specialist wordt ingeschakeld, hoe beter hij of zij kan inspelen op de situatie en hoe groter de kans op een gunstige afloop van de zaak.