Een werknemer heeft binnen een arbeidsrelatie een aantal duidelijke rechten: hij heeft recht op loon, op vakantiegeld, op verlof, op loon bij ziekte, et cetera. Die rechten vloeien voort uit de wet, uit de eventueel van toepassing zijnde cao en uit de tussen werkgever en werknemer gesloten arbeidsovereenkomst.
Werknemers hebben echter ook vaak ‘verworven rechten’. In dit artikel bekijken we wat een verworven recht is, hoe het tot stand komt, hoe het verworven recht in het juridische stelsel past, we geven een aantal voorbeelden en ten slotte, vertellen u wat u kunt doen bij een conflict over een verworven recht (zowel voor werknemer als voor werkgever).
Verworven rechten van werknemers
Verworven rechten zijn rechten die werknemers vaak in de loop der tijd hebben gekregen en die dus ook kunnen worden afgedwongen. Dat is vreemd, zeker omdat ze niet op papier staan en ook niet (rechtstreeks) uit de wet voortvloeien.
Wettelijk gezien betreft het een uitvloeisel van het goed werkgeverschap. Dat wil zeggen: een verworven recht kan niet meer worden ingetrokken omdat dat tegen het goed werkgeverschap in gaat.
Het moge duidelijk zijn dat ‘goed werkgeverschap’ een vage term is, want wat valt daar nu precies onder? Dat moet van geval tot geval worden bekeken. Zeker is in elk geval, dat rechten uit een arbeidsovereenkomst, cao of (rechtstreeks) uit de wet veel gemakkelijker zijn af te dwingen dan een verworven recht.
Wanneer ontstaat een verworven recht?
Wanneer een verworven recht ontstaat is vaak nogal lastig te zeggen, omdat elke situatie anders is. Ook in de jurisprudentie en in de juridische literatuur zijn geen duidelijke rode lijnen te zien. Soms wordt al snel het ontstaan van een verworven recht aangenomen, soms is zelfs jarenlange periodieke uitkering niet voldoende.
Toch zal over het algemeen gesteld kunnen worden dat er sprake moet zijn van een verloop van tijd. Éénmalig een bonus uitkeren, zal er (vrijwel) nooit voor zorgen dat dat een verworven recht is ontstaan. Er moet dan minimaal een structurele uitkering van de bonus zijn geweest.
Twijfelt u, dan is het altijd verstandig om contact op te nemen met een jurist. Hij kan u vertellen wat uw kansen zijn in een specifieke zaak.
Voorbeelden
Gezien de vorige paragraaf, mag het duidelijk zijn dat er altijd moet worden gekeken naar de omstandigheden van het geval voordat de vraag beantwoord kan worden of er sprake is van verworven rechten. Zo zal voor de een een bonus wél een verworven recht zijn, terwijl voor een ander een bonus juist géén verworven recht is.
Toch kunnen we enkele voorbeelden geven van situaties waarin sprake kan zijn van verworven rechten (die dus kunnen worden afgedwongen). Denk aan:
- een niet-contractueel vastgelegde bonus die periodiek wordt uitgekeerd;
- een regelmatig uitgekeerde winstdeling die jaarlijks wordt gegeven;
- een uitkering bij ziekte die hoger is dan de in de wet verplichte 70% en die hoger is dan het bedrag dat de cao toekent;
- een werkrooster waarbij iemand al jaren een uur later mag beginnen (al worden werkroosters ook vaak aangeduid als ordevoorschriften die onder het instructierecht van een werkgever vallen);
- toezeggingen van de werkgever, vaak wanneer het gaat om verlenging van de arbeidsovereenkomst;
- gedogen van bepaalde situaties kan ook leiden tot een verworven recht.
Deze lijst is niet compleet én gaat over situaties waarin er sprake kan zijn van een verworven recht. Zoals gezegd: elk geval moet apart bekeken worden om te kunnen inschatten of er sprake is van een verworven recht. Heeft u vragen, dan is het altijd verstandig om een goede jurist te raadplegen.
Verworven rechten kunnen ook gewijzigd worden
Dat een recht eenmaal verworven is, wil niet zeggen dat het recht ook daadwerkelijk steeds blijft bestaan. Het kan uiteraard (via de normale weg) gewijzigd worden. Dat wil zeggen dat wijziging mogelijk is in twee gevallen:
- In onderling overleg. Stemt de werknemer in met bijvoorbeeld het schrappen van het recht, dan is dat mogelijk.
- Eenzijdig. De werkgever kan eenzijdig een verworven recht terugdraaien op verschillende manieren, bijvoorbeeld door een voorstel te doen dat een werknemer vanwege zijn verplichtingen uit het goed werknemerschap niet kan weigeren. Meer informatie is te vinden in het artikel over eenzijdige wijziging van de arbeidsovereenkomst.
Een eenzijdige wijziging zal echter vaak lastig zijn, aangezien die niet zomaar kan worden doorgevoerd. Het is echter wel goed denkbaar dat het eenzijdig wijzigen van een verworven recht, gemakkelijker gaat dan het eenzijdig wijzigen van een recht dat uit de arbeidsovereenkomst blijkt.
Verworven recht van werkgever
Meestal komt een beroep op een verworven recht voornamelijk voor aan de zijde van de werknemer. Hij meent dan bijvoorbeeld recht te hebben op een bonus of bepaald rooster.
Het is echter ook mogelijk dat een werkgever zich beroept op een verworven recht. Hij beroept zich dan dus op het goed werknemerschap.
Denk bijvoorbeeld aan een situatie waarin een werknemer standaard een half uur overwerkt, waardoor de werkgever zich op het standpunt zou kunnen stellen dat er sprake is van een verworven recht van hem. Is de werknemer opeens niet meer bereid tot overwerk, dan kan het zo zijn dat hij de verplichtingen die voortkomen uit het goed werknemerschap schendt.
Voorkomen van het ontstaan van verworven rechten
Voornamelijk voor een werkgever is het van belang om te voorkomen dat er sprake is van een verworven recht wanneer een bepaalde situatie dat met zich mee zou kunnen brengen. Gelukkig kan dat relatief simpel: met een overeenkomst of kennisgeving.
Dat wil zeggen: krijgt een werknemer bijvoorbeeld regelmatig een bonus, dan is het goed om schriftelijk een uitdrukkelijk voorbehoud te maken. Er moet dan expliciet worden vermeld dat er nooit sprake is van een recht, maar dat elk jaar het toekennen van (bijvoorbeeld) de bonus opnieuw zal worden bekeken, waardoor het dus mogelijk is dat de werknemer géén bonus ontvangt in een bepaald jaar.
Wat te doen bij een conflict?
Indien er een conflict ontstaat rondom een verworven recht, zal er eerst moeten worden bekeken of er sprake is een recht dat onder de arbeidsvoorwaarden of onder het instructierecht valt. Blijkt dat het recht onder arbeidsvoorwaarden valt, dan moet worden bezien hoe groot de kans is dat een rechter besluit dat er daadwerkelijk sprake is van een verworven recht.
Het is daarnaast van belang om te bekijken of het ontstane recht niet eenzijdig te wijzigen is door de werkgever. Mocht dat het geval zijn, dan is de vraag: ‘Hoe zou dat dan moeten gebeuren?’ Ook moet er worden gekeken of er geen sprake is van samenloop met andere arbeidsrechtelijke vraagstukken.
Twijfelt u in een specifieke situatie over welke aanpak gevolgd moet worden? Neem dan contact op met een jurist: de kosten daarvoor vallen in het niet bij de kosten van een verkeerd gemaakte keuze. Zeker als werknemer kan dat u uiteindelijk uw baan én uw ww-uitkering kosten.
Verworven rechten van werknemers – Conclusie
In sommige gevallen kunnen werknemers aanspraak maken op verworven rechten die nooit expliciet zijn afgesproken of die uit cao of wet volgen. Het is lastig om een verworven recht precies te omschrijven, aangezien zowel in de rechtspraak als in de literatuur geen duidelijke rode lijn te vinden is vanaf welk moment er kan worden gesproken van een verworven recht. Toch kan er aan de hand van de specifieke omstandigheden van het geval door een goede jurist vaak een inschatting worden gemaakt van de succeskansen in een bepaalde situatie.
Bent u werknemer of werkgever en bent u in een conflict terecht gekomen met betrekking tot al dan niet verworven rechten (en de wijziging daarvan), dan is het verstandig om juridische hulp in te schakelen. Als werkgever omdat de verkeerde keuzes u veel geld kunnen kosten, als werknemer omdat uw baan én ww-uitkering meestal op het spel staan.
