Overeenkomsten zijn overal om ons heen en komen ook in overvloede in de wet voor (zie het artikel overeenkomst bijvoorbeeld). Sommige overeenkomsten vallen behalve onder de algemene regeling, ook onder een specifieke wettelijke regeling. De vaststellingsovereenkomst is daar een voorbeeld van.
In dit artikel leggen we uit wat een vaststellingsovereenkomst is, waarvoor hij wordt gebruikt, hoe een vaststellingsovereenkomst tot stand komt en wat de speciale regels zijn rondom deze bijzondere overeenkomst.
Vaststellingsovereenkomst
Een vaststellingsovereenkomst dient ervoor om, zoals de naam het al zegt, bepaalde zaken vast te stellen tussen twee of meer partijen. De vaststellingsovereenkomst wordt gebruikt om:
- Een oplossing of duidelijkheid te verschaffen als er een geschil of onzekerheid tussen partijen is;
- Denk bijvoorbeeld aan de situatie waarin schade is ontstaan en na een onderhandeling tussen beide partijen overeenstemming wordt bereikt over de schadevergoeding. Vastlegging daarvan gebeurt dan in een vaststellingsovereenkomst.
- Die oplossing of duidelijkheid te verschaffen ter voorkoming van een geschil of onzekerheid.
- Denk bijvoorbeeld aan de werknemer die uit dienst treedt met wederzijds goedvinden, en ter voorkoming van een geschil met de werkgever een vaststellingsovereenkomst tekent.
De vaststelling van de onzekerheid of oplossing kan tot stand komen door een beslissing van de partijen zelf, of door een beslissing van een derde (of een van de partijen zelf) indien ze dat hebben afgesproken. Let wel: de overeenkomst van arbitrage is géén vaststellingsovereenkomst.
Inhoud vaststellingsovereenkomst
In de vaststellingsovereenkomst kan in principe alles worden opgenomen waar partijen het over eens zijn en dat bijdraagt aan het oplossen of voorkomen van het conflict. Uiteraard is het verstandig om de vaststellingsovereenkomst door een jurist te laten opstellen, zodat ook alle juridisch belangrijke zaken erin staan.
De inhoud van de vaststellingsovereenkomst mag overigens in strijd zijn met dwingend recht, zonder dat de vaststellingsovereenkomst nietig (ongeldig) wordt. Strijd met de goede zeden of met de openbare orde mag echter nog steeds niet.
Gevolgen vaststellingsovereenkomst
Uiteraard kan niet elke rechtstoestand worden bereikt door enkel de vastlegging in een vaststellingsovereenkomst. De totstandkoming van een bepaalde rechtstoestand is afhankelijk van het vervullen van de eisen die de wet eraan stelt. Elk van de partijen is wel verplicht om mee te werken aan de totstandkoming van de beoogde rechtstoestand.
Ook vaststelling van een bepaalde rechtstoestand in het verleden is mogelijk. Die vaststelling kan dan uiteraard geen veranderingen aanbrengen in rechten die anderen dan de partijen bij de vaststellingsovereenkomst reeds op basis daarvan hebben gekregen.
Vernietiging en ontbinding van de overeenkomst
Na het sluiten van de vaststellingsovereenkomst, moet elke partij zich eraan houden. Wordt dat niet gedaan, dan kan dat in beginsel via de rechter worden afgedwongen.
Indien de vaststelling echter door een derde gedaan is en deze naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid in de gegeven omstandigheden onaanvaardbaar is, heeft dat als resultaat dat de overeenkomst vernietigd kan worden.
Vernietiging wegens een wilsgebrek zou ook kunnen. Het is echter erg lastig om dat te doen, zeker gezien het sterk bindende karakter van de vaststellingsovereenkomst. De overeenkomst is immers aangegaan om een einde aan onzekerheid of een geschil te maken waardoor bijvoorbeeld vernietiging wegens dwaling slechts met zéér goede argumenten mogelijk is. Vernietiging wegens andere wilsgebreken heeft vaak meer kans van slagen.
Een vaststellingsovereenkomst kan ten slotte in geval van niet nakoming worden ontbonden volgens de gebruikelijke regels. Ook andere sancties bij niet nakoming zijn mogelijk. Bij een ontbinding van de vaststellingsovereenkomst moet wel worden bedacht dat een ontbinding volgens de wet niet door een eenzijdige verklaring kan plaatsvinden (maar bij de rechter moet gebeuren) indien een reeds tot stand gekomen aan een partij of derde opgedragen beslissing daardoor wordt geraakt.
De vaststellingsovereenkomst in een collectieve actie
Het komt geregeld voor dat er schade is geleden door een groep particulieren of ondernemers (denk bijvoorbeeld aan de woekerpolissen). Een vaststellingsovereenkomst kan in dat geval worden gesloten door een stichting of vereniging, waarna gevraagd kan worden om de vaststellingsovereenkomst verbindend te verklaren voor alle personen die schade hebben geleden.
Er zijn een aantal voorwaarden aan de inhoud van een dergelijke vaststellingsovereenkomst. Wordt daar niet aan voldaan, dan wijst de rechter het verzoek tot het verbindendverklaring af. Dat gebeurt onder meer ook wanneer de vergoeding niet redelijk is, wanneer er onvoldoende zeker is dat de plichten worden nagekomen en wanneer de stichtingen of verenigingen niet voldoende representatief zijn voor de groep die schade heeft geleden.
In het geval er sprake is van een vaststellingsovereenkomst bij een collectieve actie, is het verstandig om een jurist te raadplegen, gezien de hoeveelheid aan regels die daaromtrent gelden.
Vaststellingsovereenkomst – Conclusie
Een vaststellingsovereenkomst is een overeenkomst die wordt gesloten ter voorkoming of beëindiging van onzekerheid of een conflict. De overeenkomst wordt in veel verschillende manieren gebruikt.
Het opstellen van een vaststellingsovereenkomst moet juridisch gezien goed gebeuren, om ervoor te zorgen dat de overeenkomst achteraf geen gevolgen heeft die niet zijn beoogd. Belangrijker is misschien nog wel, dat een vaststellingsovereenkomst nooit zomaar moet worden getekend: het is vaak erg moeilijk, zoniet onmogelijk om er nog onderuit te komen.
Raadpleeg bij vragen of conflicten daarom altijd een jurist. Dat levert wellicht enige kosten vooraf op, maar voorkomt heel veel (financiële) ellende achteraf.
