Waarschijnlijk weet iedereen wat een rechter doet: hij spreekt recht op basis van de wet (en de jurisprudentie, de rechtsleer en het gewoonterecht). De rechter behoort tot de zogenaamde zittende magistratuur en is degene die beslissingen neemt in een rechtszaak.
Er zijn een aantal verschillende soorten rechters: zo bestaat er de ‘gewone’ rechter, de kantonrechter, de plaatsvervangende rechter, de rechter-commissaris, de raadsheer en de ‘rechter’ bij arbitrage. Deze verschillende soorten rechters zullen hierna aan de orde komen.
De ‘gewone’ rechter
De rechter in de rechtbank is de ‘gewone’ rechter. Een rechter in de rechtbank werkt altijd in één van de sectoren strafrecht, civiel recht of bestuursrecht (al wisselt hij wel regelmatig van sector). Afhankelijk van hoe ingewikkeld een zaak is, kan deze zaak door één rechter of door meerdere rechters worden behandeld.
De ‘gewone’ rechter is bevoegd tot het behandelen van alle zaken in eerste aanleg. Soms zal de zaak echter klein genoeg zijn om bij de sector kanton te worden aangebracht. Dan buigt een kantonrechter zich erover.
Politierechter
De politierechter is een rechter in de rechtbank. Hij is een van de ‘gewone’ rechters.
De politierechter behandelt strafzaken, waarbij hij niet meer dan een jaar onvoorwaardelijke gevangenisstraf kan opleggen. Dat wil dus zeggen dat hij geen zware zaken behandelt, maar veelal lichtere misdrijven als mishandeling of diefstal.
Kantonrechter
De kantonrechter is een rechter die bij de rechtbank werkt in de sector kanton. De kantonrechter behandelt zaken met een klein geldelijk belang (tot 25.000 euro). De kantonrechter is daarnaast specialist op het gebied van arbeidsrecht, behandelt geschillen bij consumentenkoop, huurrecht en sommige zaken in het familierecht. In het strafrecht heeft de kantonrechter ook een rol: daar behandelt hij de overtredingen (lichte delicten).
Ondanks dat de kantonrechter voornamelijk kleinere zaken behandelt is de kantonrechter altijd een ervaren rechter, aangezien hij zowel strafrecht als civiel recht moet beheersen.
Meer informatie kunt u vinden in het artikel over de kantonrechter.
Plaatsvervangende rechter
De plaatsvervangende rechter (ook ‘rechter-plaatsvervanger’) is een rechter die eigenlijk een ander juridisch beroep uitoefent. Hij is bijvoorbeeld advocaat, maar is (vaak door capaciteitsproblemen bij de rechtspraak) in deeltijd aangesteld als rechter.
Uiteraard beslist deze rechter nooit over zaken waarin hij zelf een van de procespartijen vertegenwoordigt. Ook de plaatsvervangende rechter moet zich onafhankelijk opstellen.
Rechter-commissaris – Rechter in voorstadium strafrecht
De rechter-commissaris komt voor als rechter in twee gevallen: in het strafrecht en in het faillissementsrecht.
In het strafrecht is hij degene die inbewaringstelling van een verdachte kan gelasten. Dat houdt in dat de verdachte langer blijft vastzitten. Voor meer informatie kan worden gekeken in het artikel over het proces na de aanhouding.
De rechter-commissaris in het faillissementsrecht is de toezichthouder van de curator. Voor sommige handelingen moet de curator toestemming vragen aan de rechter-commissaris. Ook kunnen belanghebbenden de rechter-commissaris aanspreken wanneer ze het niet eens zijn met de wijze waarop de curator de boedel beheert. Voor meer informatie kan worden gekeken in het artikel over faillissement.
Raadsheer – Rechter bij het Gerechtshof
Wanneer iemand het niet eens is met de uitspraak van een rechter, kan in hoger beroep worden gegaan. Hoger beroep vindt meestal plaats bij het Gerechtshof. De rechters die daar zitten worden niet rechter, maar raadsheer genoemd. Ook wanneer een vrouw rechter is bij het Gerechtshof, wordt zij aangeduid met raadsheer.
Wanneer er na de uitspraak van het Gerechtshof weer in hoger beroep wordt gegaan (indien mogelijk), wordt de zaak behandeld door de Hoge Raad. Ook daar wordt een rechter aangeduid met raadsheer (ook als het een vrouw is).
Arbitrage
Naast de gewone rechter, bestaat ook de rechter bij arbitrage. Bij arbitrage is de rechter een particulier die een geschil beslecht. De bevoegdheid daarvoor haalt hij uit een overeenkomst die is gesloten tussen de partijen. De rijdende rechter werkt bijvoorbeeld ook via het principe van arbitrage.
Vaak staat er in een overeenkomst aan het einde: “Wanneer er een geschil ontstaat met betrekking tot deze overeenkomst, zal dit worden beslecht door middel van arbitrage bij ……. De beslissing die daaruit komt is bindend voor beide partijen”. Als er dan een geschil ontstaat, beslist degene die door de partijen als ‘rechter’ is aangewezen. De uitspraak van die rechter heeft dan dezelfde kracht als een overeenkomst. Houden partijen zich niet aan die overeenkomst, dan kan die op simpele wijze via de normale rechter worden afgedwongen.
Meer informatie hierover kan worden gevonden in de handleiding over arbitrage.
Rechter – Conclusie
Zoals hierboven te zien is, zijn er een aantal verschillende soorten rechters. Wanneer er normaal gesproken wordt gesproken van rechter, zal echter meestal een van de eerste drie rechters bedoeld worden: de ‘gewone’ rechter, de politierechter of de kantonrechter.
