Pauliana

Het komt met regelmaat voor dat schuldenaren proberen om schuldeisers te benadelen. Ze schenken bijvoorbeeld al hun bezittingen weg vlak voordat beslag wordt gelegd. Mag dat zomaar? Nee. De ‘actio pauliana’, ook wel kortweg ‘pauliana’ maakt met die handelswijze korte metten.

Dit artikel gaat over pauliana, over wat het is, over wanneer er gebruik kan worden gemaakt van de actio pauliana en over alle verdere bijzonderheden eromheen. Denk dan bijvoorbeeld aan de derdenbescherming en aan pauliana in het faillissement.

Pauliana

Pauliana houdt in, dat indien een schuldenaar bij het verrichten van een onverplichte rechtshandeling wist of behoorde te weten dat benadeling van een of meer schuldeisers in hun verhaalsmogelijkheden het gevolg zou zijn, hij die rechtshandeling niet mag doen.

In ‘gewoon Nederlands’ komt pauliana neer op het feit dat een schuldenaar niet een bepaalde schuldeiser vrijwillig mag voortrekken ten koste van een ander.

Denk aan de situatie waarin Xander schuldeiser is van André. André betaalt niet, dus Xander wil beslag gaan leggen. Als gevolg daarvan, schenkt André snel al zijn bezittingen weg aan vriend Bert. Xander kan dan nog wel beslag leggen, maar dat heeft weinig zin: van een kale kip, kan men immers niet plukken. De actio pauliana kan dan door Xander worden ingeroepen.

Gevolgen pauliana

Wanneer een schuldenaar tóch, ondanks het verbod, een schuldeiser voortrekt met een onverplichte rechtshandeling en daar een derde mee geschaad wordt, is die rechtshandeling vernietigbaar. Elke schuldeiser die is benadeeld (zowel voor, als na de handeling), kan de rechtshandeling vernietigen met de actio pauliana.

De actio pauliana zorgt ervoor dat iemand die geen contractspartij is (of voor een contactspartij optreedt), toch een verandering aan kan brengen in de rechten en plichten tussen partijen.

Verschil rechtshandeling ‘om niet’ en ‘anders dan om niet’

Bij het inroepen van de actio pauliana, wordt een verschil gemaakt tussen de rechtshandeling om niet (dat wil zeggen: er is geen tegenprestatie, denk aan de schuldenaar die zijn auto wegschenkt) en de rechtshandeling anders dan om niet (wél een tegenprestatie, denk aan de schuldenaar die zijn auto goedkoop verkoopt).

Het inroepen pauliana bij de rechtshandeling die anders dan om niet is (dus er was wél een tegenprestatie), kan slechts, indien degene met (of jegens) wie de schuldenaar een rechtshandeling verrichte, wist van de benadeling. Kortom: de actio pauliana kan bij de verkoop van een auto wegens een erg lage prijs, slechts worden ingeroepen indien de koper wist dat een schuldeiser benadeeld zou worden. Is dat niet het geval, dan is een beroep op pauliana niet mogelijk. In dit geval ligt de bewijslast bij degene die de rechtshandeling wil vernietigen.

Pauliana bij de rechtshandeling om niet (dus zonder tegenprestatie) kan worden vernietigd met een simpel beroep op de actio pauliana. In beginsel hoeft niet te worden bewezen dat er wetenschap van de benadeling bij de wederpartij van de schuldenaar was. Indien de wederpartij van de schuldenaar in dit geval echter niet (meer) gebaat was bij de rechtshandeling op het moment van vernietiging, heeft de vernietiging op grond van pauliana geen effect.

Derdenbescherming bij pauliana

Het kan zijn dat er derden worden getroffen door het inroepen van de actio pauliana. Denk bijvoorbeeld aan het geval waarbij André aan Bert een auto verkoopt voor weinig geld. Xander is al langere tijd schuldeiser van André en vernietigt de koopovereenkomst op grond van pauliana. Bert heeft de auto echter al doorverkocht aan Cornelis die nergens iets vanaf wist. Wat nu? Moet de auto helemaal terug naar André?

Niet altijd. Indien een derde (zoals Cornelis hierboven) te goeder trouw was én anders dan om niet heeft verkregen (met tegenprestatie dus), dan wordt zijn recht geëerbiedigd.

Indien de derde te goeder trouw was, maar wel om niet heeft verkregen, kan hij ook onder het gevolg van de vernietiging wegens pauliana uit. Hij moet dan wel aantonen dat hij op het moment dat het goed werd opgeëist, niet (meer) gebaat was ten gevolge van de rechtshandeling.

Omkering bewijslast bij pauliana

In de situaties hierboven, is duidelijk te zien dat pauliana een goede mogelijkheid is voor een schuldeiser om toch nog zijn vordering te kunnen verhalen.

Het probleem voor de schuldeiser is echter, dat hij bij rechtshandelingen anders dan om niet, moet bewijzen dat er wetenschap van benadeling was om vernietiging op grond van pauliana te kunnen vorderen. De wederpartij van de schuldenaar moest weten, dat er schuldenaren benadeeld werden. Hoe bewijst men zoiets?

Dat is lastig (zo niet vrijwel onmogelijk) in de meeste gevallen. Daarom heeft de wetgever in veel gevallen de bewijslast voor pauliana omgekeerd. Niet degene die vernietiging op grond van pauliana vordert moet bewijzen dat hij wetenschap van benadeling had, maar de wederpartij van de schuldenaar moet bewijzen dat hij dat juist niet had.

Dat is gemakkelijk bij rechtshandelingen om niet. Daarvan wordt automatisch verondersteld dat de wetenschap er was indien er een beroep wordt gedaan op pauliana met betrekking tot een overeenkomst die tot één jaar ervoor was gesloten.

Bij bepaalde rechtshandelingen die vernietigd worden op grond van pauliana, die verricht zijn binnen één jaar voor het inroepen ervan en waarbij de schuldenaar zich niet voor die tijd al had verplicht tot het aangaan van de rechtshandeling, geldt ook een omkering van de bewijslast.

Zoals gezegd, gaat het om bepaalde rechtshandelingen:

• Overeenkomsten waarbij de waarde van de verbintenis van de schuldenaar veel groter is dan die van zijn wederpartij (denk aan het verkopen van een auto voor een zeer lage prijs);
• Rechtshandelingen ter voldoening of zekerheidstelling van een niet opeisbare schuld (denk aan de natuurlijke verbintenis);
• Rechtshandelingen met echtgenoten, kinderen (met inbegrip van rechtspersonen waar zij invloed in hebben);
• Bepaalde rechtshandelingen tussen rechtspersonen onderling.

Faillissementspauliana

Wanneer de actio pauliana wordt ingeroepen, is (vrijwel) altijd sprake van een situatie met een insolvente schuldenaar: ander kan er immers niet van ‘benadeling’ worden gesproken.

Daardoor komt het ook vaak voor dat pauliana in het faillissement wordt gebruikt als grond om rechtshandelingen te vernietigen. Daarvoor zijn echter aparte regels opgesteld, die soepeler zijn.

Voor meer informatie over deze specifieke situatie, kunt u het best een jurist raadplegen.

Pauliana – Conclusie

Pauliana geeft een derde (schuldeiser) een manier om onder bepaalde omstandigheden rechtshandelingen van zijn schuldenaar aan te tasten. Het inroepen van pauliana is echter aan een flink aantal regels gebonden, waarvan in dit artikel de rode draad is weergegeven.

Juist vanwege de juridische ingewikkeldheid van pauliana, is het verstandig om een jurist in te schakelen indien u de actio pauliana wilt gebruiken of indien deze (op welke manier dan ook) tegen u wordt gebruikt.