Een werkgever kan niet altijd even goed inschatten hoeveel werk hij gaat hebben. Zo kan het voorkomen dat hij periodes heeft waarin hij plotseling meer werk heeft, door bijvoorbeeld een grote order die is binnengehaald.
Het is voor de ondernemer van belang dat hij zijn organisatie kan schalen. Dat kan bijvoorbeeld door het aannemen van nieuwe arbeidskrachten, maar ook het méér laten werken van bestaande werknemers is een mogelijkheid: overwerk.
Dit artikel gaat over overwerk. We bekijken wat overwerk precies inhoudt, of het verplicht kan worden, of het altijd uitbetaald moet worden en wanneer overwerk gewoon géén optie is.
Overwerk
De term ‘overwerk’ komt in bijvoorbeeld het Burgerlijk Wetboek en de Arbeidstijdenwet niet terug. Termen als ‘overwerk’ en ‘meerwerk’ (en dus ‘overuren’ en ‘meeruren’) komen uit het spraakgebruik op de werkvloer en worden vaak in cao’s gebruikt om een verschil tussen uren die met een toeslag (50% extra bijvoorbeeld) worden uitbetaald en uren die niet met een toeslag worden uitbetaald.
In dit artikel zullen we enkel de term ‘overwerk’ gebruiken. We gebruiken de term om aan te duiden dat het uren zijn die worden gewerkt buiten de in de arbeidsovereenkomst afgesproken uren. Moet iemand die normaal 20 uur werkt een week 30 uur draaien, dan is dat ook gewoon ‘overwerk’.
Kortom: overwerk is arbeid die gedaan wordt buiten de afgesproken arbeidstijden en arbeidsduur.
Kan overwerk verplicht worden?
Het zal regelmatig voorkomen dat overwerk wordt opgedragen door een werkgever of leidinggevende, maar dat de werknemer er niet zoveel voor voelt om over te werken. Veertig uur is veertig uur en niet al te veel langer. Kan de werkgever overwerk verplichten?
Dat hangt af van de omstandigheden van het specifieke geval. Het moeten verrichten van overwerk wordt namelijk aan het goed werknemerschap getoetst. Een werknemer moet zich als goed werknemer gedragen: vaak kan daarom enig overwerk van hem gevraagd worden.
Zijn er bijvoorbeeld in de arbeidsovereenkomst of in de van toepassing zijnde cao afspraken gemaakt, dan moeten die worden nageleefd. Ook andere zaken kunnen bijdragen aan het al dan niet verplicht zijn van overwerk, denk aan:
- De aard van de functie: een advocaat zal eerder verplicht overwerk moeten maken dan een kassadame;
- Het gebruikelijke (in de branche/bij de werkgever): in de juridische wereld is het gebruikelijk om veel overuren te maken, in de retail minder;
- De redelijkheid dat iemand moet overwerken: het is redelijker wanneer er onvoorziene omstandigheden zijn, dan dat er bijvoorbeeld stelselmatig slecht wordt ingeroosterd. Het is natuurlijk ook redelijker wanneer er een groot bedrijfsbelang is, dan wanneer er werk moet worden gedaan dat ook een andere keer zou kunnen worden uitgevoerd.
Kortom: elk geval is anders. Het is aan te bevelen om contact op te nemen met een jurist indien uw werkgever u overwerk opdraagt, maar u dat niet ziet zitten.
Wanneer is overwerk niet toegestaan?
Soms is overwerk niet verplicht, maar is het wel toegestaan. Denk daarbij aan bovenstaande regels: een werknemer die geen probleem maakt van overwerken, kan prima overwerk draaien, al is het niet redelijk of niet gebruikelijk.
Er zijn echter ook situaties waarin overwerk niet alleen niet verplicht is, maar ook niet toegestaan is. Denk daarbij aan onder meer:
- Arbeidstijdenwet: De arbeidstijdenwet geldt voor bepaalde groepen werknemers (dus niet voor iedereen!) en schrijft regels voor met betrekking tot de arbeidstijden en de arbeidsduur. Deze regels moeten worden nageleefd. Doet de werkgever dat niet, dan kan de werknemer klagen. Baat dat niet, dan kan de arbeidsinspectie ingrijpen en eventueel flinke boetes opleggen.
- Cao: Vakbonden (die de cao afsluiten) willen meestal liever meer mensen aan het werk, dan werknemers die overwerken. Daarom proberen vakbonden vaak om overwerk in de cao te limiteren of uit te sluiten. Is die cao van toepassing, dan moet die gevolgd worden.
- Rijtijdenwet: De rijtijdenwet regelt dat beroepschauffeurs bepaalde rij- en rusttijden moeten aanhouden. Door overwerk mogen die tijden niet worden overtreden. Wordt dat toch gedaan en wordt de chauffeur betrapt, dan staan daar hoge boetes op.
Structureel overwerk
Structureel overwerk is eigenlijk geen overwerk meer. Wanneer overwerk structureel begint te worden, lijkt het meer op een deel van de arbeidsovereenkomst.
De wet biedt in dat geval de mogelijkheid om de arbeidsovereenkomst aan te passen aan de werkelijkheid. Er wordt dan gekeken naar de drie voorafgaande maanden (die moet hij dus minimaal al in dienst zijn!) en die maanden worden gemiddeld.
De werkgever kan dit arbeidsvermoeden dan weer proberen te weerleggen indien hij het er niet mee eens is. Dat kan bijvoorbeeld door te stellen dat de referteperiode (die drie maanden) niet representatief zijn of door te stellen dat er helemaal geen structureel overwerk heeft plaatsgevonden.
Moet overwerk altijd uitbetaald worden?
Voor het gevoel van de werknemer, zal overwerk altijd uitbetaald moeten worden. Toch is dat niet het geval.
Of overwerk uitbetaald moet worden, hangt in eerste instantie van de in de arbeidsovereenkomst en cao gemaakte afspraken af. In sommige branches (zoals de juridische wereld), hoort overwerk er gewoon bij en zit dat al in het basisloon. Het gaat er dan om dat het werk gewoon af is. In andere branches zijn regelingen dat het overwerk gewoon wordt uitbetaald of dat het overwerk wordt gecompenseerd met extra vrije tijd in een rustige periode (onder meer ’tijd-voor-tijd’ genoemd).
Als er niets is vastgelegd in de arbeidsovereenkomst of cao over overwerk, wil dat niet zeggen dat overwerk niet betaald hoeft te worden. Is er namelijk niets vastgelegd, dan moet ten minste vast komen te staan dat de werkgever het overwerk aan de werknemer heeft opgedragen óf dat uit de omstandigheden van het geval blijkt dat de werkgever heeft ingestemd met het overwerk. Indien in het verleden wel overwerk werd uitbetaald (bijvoorbeeld op basis van een cao), indien het in de branche gebruikelijk is dat het wordt uitbetaald (of niet) en of indien het niveau van de functie uitbetaling van overuren al dan niet met zich meebrengt, moeten dat worden meegenomen in de afwegingen.
Ook hier moet weer rekening worden gehouden met onder meer de wet. Zo mag het niet betalen van overwerk uiteraard niet in strijd zijn met de Wet op het Minimumloon of met de van toepassing zijnde cao. In die cao kan, zoals gezegd, tevens een verschil zijn gemaakt tussen overuren en meeruren qua toeslagpercentage bovenop het normale loon. Ook die regels moeten gevolgd worden.
Overwerk – Conclusie
De regelgeving rondom overwerk is een grijs gebied. Over het algemeen kan worden gezegd dat overwerk soms wél en soms niet mag, afhankelijk van de situatie. Betaling van het overwerk is soms verplicht, soms niet verplicht en soms hangt ook dat af van de specifieke situatie. Tevens komt het nog eens voor dat overwerk onmogelijk wordt gemaakt door wettelijke bepalingen of door de cao.
Indien u een conflict heeft over overwerk of meerwerk (of overuren/meeruren), dan is het, zeker gezien de complexiteit van de materie, verstandig om contact op te nemen met een jurist. Doe dat zo snel mogelijk: hoe eerder in het proces u juridische bijstand heeft, hoe beter uw kansen.
