Wanneer iemand een rechtsgeldige overeenkomst sluit, gaat die persoon ervan uit dat de overeenkomst netjes wordt nagekomen van beide kanten en dat er geen problemen ontstaan. Toch is het regelmatig zo dat een van beide partijen helemaal niet levert, niet op tijd levert, het verkeerde product levert, een defect product levert of zich op een andere manier niet aan de overeenkomst houdt.
Voor sommige gevallen heeft de wetgever daarom, onder voorwaarden, behalve de mogelijkheid tot schadevergoeding, ook de mogelijkheid om de overeenkomst te ontbinden in de wet opgenomen. Hier worden de algemene regels gegeven. Voor een consumentenkoop (overeenkomst tussen consument en bedrijf) gelden nog aanvullende regels.
Wanneer is het ontbinden van een overeenkomst mogelijk?
Zoals al eerder is gezegd, is het ontbinden van een overeenkomst niet altijd mogelijk, aangezien de hoofdregel van de wet is: ‘pacta sunt servanda’, overeenkomsten moeten worden nagekomen. Toch is het ontbinden van de overeenkomst in de bepaalde gevallen wel mogelijk.
De wet zegt hierover dat ontbinding altijd mogelijk is wanneer een van beide partijen in de nakoming van de overeenkomst tekort is geschoten. Dat moet wel een duidelijke tekortkoming zijn, het ontbinden van een overeenkomst kan niet gegrond zijn op een geringe tekortkoming die de ontbinding niet rechtvaardigt. Ook wanneer het een tekortkoming van bijzondere aard betreft, is het ontbinden van de overeenkomst enkel mogelijk wanneer deze tekortkoming (vergeleken met de gevolgen van de ontbinding) de ontbinding rechtvaardigt. Er moet dus een duidelijke tekortkoming zijn. Wanneer een restauranteigenaar bij de slager een stuk vlees van 5 kilo bestelt, kan in beginsel niet worden ontbonden omdat bij het uitpakken blijkt dat het slechts 4990 gram is.
Daarnaast is de mogelijkheid tot ontbinden van de overeenkomst er in sommige gevallen pas nadat de wederpartij in ‘verzuim’ is. Dat is het geval wanneer de nakoming niet blijvend of tijdelijk onmogelijk is. Als de slager van hierboven in plaats van ossenhaas per ongeluk varkenshaas levert, dan is de (correcte) nakoming nog steeds mogelijk en dus niet blijvend of tijdelijk onmogelijk, hij kan immers alsnog de ossenhaas leveren. Hij moet dus eerst in verzuim worden gesteld en de overeenkomst direct ontbinden is dan dus geen optie.
Niet blijvend of tijdelijk onmogelijk: eerst verzuim, dan pas overeenkomst ontbinden
Wanneer de nakoming van de overeenkomst niet blijvend of tijdelijk onmogelijk is, is de nakoming dus nog gewoon mogelijk. In dat geval is het niet mogelijk om direct te ontbinden. Eerst moet de schuldeiser in verzuim zijn.
Dit verzuim treedt in een dergelijk geval automatisch in wanneer er een ‘harde deadline’ is gemist (restauranteigenaar zegt tegen de slager: “ik moet de ossenhaas uiterlijk om 18.00 hebben vanavond!” en de ossenhaas is er dan niet) of wanneer de tegenpartij laat blijken dat hij niet meer nakomt (de slager zegt: “bekijk het maar, ik lever niet meer.”). In een dergelijk geval kan er direct worden overgegaan tot het ontbinden van de overeenkomst. Hoewel de wet slechts een paar gevallen opnoemt, kan het ook zo zijn dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid geen ingebrekestelling nodig is voor verzuim. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer al vaak geklaagd is over het product of wanneer de schuldenaar met opzet niet correct nakomt.
Treedt het verzuim niet automatisch in, dan moet de wederpartij in gebreke worden gesteld om het ontbinden van de overeenkomst te kunnen rechtvaardigen. In dat geval moet de wederpartij een redelijke termijn worden gegeven om alsnog na te komen. Dit kan gebeuren door een simpele brief te sturen met een aanmaning om aan de overeenkomst te voldoen. Wordt niet voldaan na de ingebrekestelling, dan kan alsnog worden overgegaan tot het ontbinden van de overeenkomst.
De gevolgen van het ontbinden van een overeenkomst
Het mondeling ontbinden van een overeenkomst kan niet, want een overeenkomst ontbinden is iets dat schriftelijk moet gebeuren. Is dat gebeurd, dan vervallen alle verplichtingen die de partijen over en weer hebben. Een rechter hoeft niet betrokken te worden bij het ontbinden van een overeenkomst (maar is wellicht wel later nodig, wanneer de tegenpartij het er niet mee eens is).
Een ontbinding heeft geen terugwerkende kracht (zoals de nietige overeenkomst bijvoorbeeld), dus het eigendom van de goederen (en eventuele onverschuldigde betaling van het geld) is niet aan de orde. Er ontstaat echter wel een ongedaanmakingsverbintenis bij het ontbinden van een overeenkomst. Dat houdt in dat alle leveringen en betalingen ongedaan moeten worden gemaakt. De goederen moeten teruggegeven worden en het geld moet teruggestort worden.
Heeft er schade plaatsgevonden, dan is de partij die aanleiding heeft gegeven voor het ontbinden van de overeenkomst tevens aansprakelijk voor de schade die de andere partij heeft geleden.
Wat doe ik als ik een overeenkomst wil ontbinden?
Hierna volgt een stappenplan voor de duidelijkheid voor wanneer je een overeenkomst wil ontbinden. Dit is slechts een algemene uitleg, voor specifieke gevallen kunnen andere regels gelden.
1. Is er een tekortkoming? (bijvoorbeeld niet betaald/niet (correct) geleverd)
NEE? => Ontbinden van de overeenkomst niet mogelijk.
JA? => Ga door naar 2.
2. Is nakoming door de wederpartij alsnog direct mogelijk?
NEE? => Ontbinden van de overeenkomst mogelijk.
JA? => Verzuim nodig: ga door naar 3.
3. Zegt de wederpartij dat hij niet meer correct zal nakomen, is een ‘harde deadline’ verstreken of zijn er andere redenen die naar redelijkheid en billijkheid het achterwege laten van ingebrekestelling rechtvaardigen?
NEE? => Ingebrekestelling nodig: ga door naar 4.
JA? => Verzuim treedt zonder ingebrekestelling in, ontbinden van de overeenkomst is mogelijk
4. Geef de wederpartij schriftelijk een redelijke termijn om alsnog na te komen. Komt hij alsnog na?
NEE? => Ontbinden van de overeenkomst is mogelijk
JA! => Overeenkomst is uiteindelijk netjes voltooid, geen ontbinding meer mogelijk.
Wat als de tegenpartij de ontbinding niet accepteert en toch betaling/levering wil?
Het stappenplan is netjes voltooid en de wederpartij is in kennis gesteld van het ontbinden van de overeenkomst, maar de wederpartij is het er niet mee eens en werkt niet mee? Wat dan?
Wanneer degene die de overeenkomst heeft ontbonden zelf nog niets heeft betaald of heeft geleverd, kan hij de goederen teruggeven of het geld terugstorten en het er dan bij laten zitten. Als de wederpartij het er echt niet mee eens is, zal hij waarschijnlijk een gerechtelijke procedure opstarten. Heeft degene die de overeenkomst heeft ontbonden wél al betaald of geleverd, dan heeft hij een probleem, want de wederpartij zal niet willen meewerken aan teruggave. In dat geval kan ook een gerechtelijke procedure worden opgestart. In beide gevallen is het verstandig om een jurist om bijstand te vragen.
(Koop)overeenkomst ontbinden – Conclusie
Zoals te zien is, is het niet nodig om een wanbetalende of niet leverende wederpartij je het bloed onder de nagels uit te laten halen. Het ontbinden van de overeenkomst is vrijwel altijd een mogelijkheid wanneer de wederpartij niet nakomt. Dit kan gewoon buiten de rechter om, maar een gang naar de rechter kan toch nodig zijn wanneer de tegenpartij het niet eens is met de ontbinding. In dat geval is het inschakelen van een jurist verstandig.
