Jan stoot de Ming-vaas van Peter om, Truus breekt haar been met skiën en Hans slaat het raam van de buurman aan diggelen. Allemaal soorten schade die kunnen ontstaan in het dagelijks leven. De vraag is echter: wie moet de kosten daarvan betalen? Degene die de schade heeft of moet degene die de schade (wellicht per ongeluk) heeft toegebracht schadevergoeding betalen?
Het leerstuk van de onrechtmatige daad geeft daarop een antwoord.
Onrechtmatige daad en schadevergoeding
In het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht is het uitgangspunt dat iedereen zijn eigen schade moet dragen. Schadevergoeding is een uitzondering. Dat houdt dus in dat Peter zijn eigen vaas, Truus haar eigen herstel en de buurman van Hans zijn eigen raam moet betalen. Vooral bij het laatste geval lijkt dat niet erg eerlijk. Daarom is er de ‘onrechtmatige daad’ als uitzondering op het beginsel dat iedereen zijn eigen schade moet dragen.
De onrechtmatige daad is voor juristen daarnaast ook een soort vangnet. Schade die geleden is en die niet goed onder een ander wetsartikel kan worden geschaard, kan als laatste redmiddel vaak nog als onrechtmatige daad worden aangemerkt.
Voordat er sprake is van schadevergoeding wegens onrechtmatige daad, moet er eerst aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Allereerst moet er sprake zijn van een onrechtmatige daad, die onrechtmatige daad moet de dader toe te rekenen zijn, er moet schade zijn en de schade moet het gevolg zijn van de onrechtmatige daad (causaliteit). Ten slotte moet de norm die is geschonden ertoe hebben gediend om die schade te voorkomen (relativiteit).
Kortom:
Onrechtmatige daad + toerekenbaarheid + schade + causaliteit + relativiteit
=
aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad
=
schadevergoeding
Hierna zullen de afzonderlijke criteria voor de aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad worden besproken aan de hand van het bovenstaande geval van Hans, die het raam van zijn buurman inslaat.
1. Onrechtmatige daad
Voordat er ook maar sprake kan zijn van enige aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad, moet er natuurlijk allereerst een onrechtmatige daad zijn gepleegd.
Volgens de wet is een onrechtmatige daad een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, tenzij er sprake is van een rechtvaardigingsgrond.
Dit houdt in dat een inbreuk op een recht (bijvoorbeeld het eigendomsrecht dat beschermt tegen het kapotmaken van het glas van de buurman van Hans) een onrechtmatige daad kan opleveren. Dat is ook het geval in het geval van het handelen of niet handelen in strijd met de wet (vernieling is strafbaar en dus een onrechtmatige daad) óf in strijd met de normen en waarden (het is niet geaccepteerd om andermans raam kapot te maken). Als er echter een rechtvaardigingsgrond is, is er geen onrechtmatige daad (bijvoorbeeld als Hans de ruit insloeg bij brand om het zoontje van de buurman te redden).
Als er wel een onrechtmatige daad gepleegd blijkt te zijn, wordt naar het volgende criterium gekeken: toerekenbaarheid.
2. Toerekenbaar
Een onrechtmatige daad is toerekenbaar wanneer zij te wijten is aan de schuld van de dader (in het geval van Hans sloeg hij de ruit in, het is zijn schuld) of aan een andere oorzaak die volgens de wet of volgens de geldende opvattingen voor rekening van de dader hoort te komen.
Is er een onrechtmatige daad én is die toerekenbaar, dan moet er ook schade zijn.
3. Schade
Schade is het derde criterium om schadevergoeding te krijgen. Het is immers vreemd dat wanneer er geen schade is, wel schadevergoeding moet worden betaald.
Deze schade kan vermogensschade betreffen (een kapotte ruit bijvoorbeeld) of immateriële schade. Zowel schade door verlies als door gemiste winst wordt meegeteld voor de berekening van de schadevergoeding. Voor wat betreft immateriële schade is Nederland niet zoals de VS. Waar in de VS nog gemakkelijk een paar ton of een paar miljoen voor bepaalde zaken wordt uitbetaald, wordt schadevergoeding voor immateriële schade slechts incidenteel toegekend.
Welke schade zoal voor vergoeding in aanmerking komt, is te lezen in het artikel over schadevergoeding.
4. Causaliteit
De enige voorwaarde voor schadevergoeding vanwege onrechtmatige daad die niet met zoveel woorden in de wet staat is causaliteit. Dat houdt in dat de schade het gevolg is van de onrechtmatige daad. Heeft de schade een andere oorzaak, dan is het onzinnig om iemand die deze schade niet (geheel) heeft veroorzaakt schadevergoeding te laten betalen.
Er zal dus moeten worden gekeken naar de vraag of de onrechtmatige daad daadwerkelijk schade heeft toegebracht en zo ja: hoeveel schade precies te wijten is aan de onrechtmatige daad. Dat is het enige dat voor schadevergoeding in aanmerking komt.
Als er een onrechtmatige daad is, die toegerekend kan worden en er schade is geleden door die onrechtmatige daad, moet enkel nog worden gekeken of er relativiteit is.
5. Relativiteit
De laatste voorwaarde om schadevergoeding te krijgen is het aanwezig zijn van relativiteit. De geschonden norm moet strekken tot bescherming van de schade die de benadeelde heeft geleden. Kortom: als regel A is overtreden die als doel had dat belang A niet werd geschonden, kan iemand met een geschonden belang B zich niet op regel A beroepen voor het verkrijgen van schadevergoeding.
Een voorbeeld hiervan is de man die afval dumpt in het bos, waardoor het toerisme minder wordt en de locale horeca schade lijdt. Het verbod op het dumpen van afval is om het milieu te beschermen, niet om ervoor te zorgen dat de horeca omzet kan maken. Er is geen relativiteit en dat heeft tot gevolg dat er ook geen schadevergoeding is, zelfs als er wél sprake is van een onrechtmatige daad.
Minder schadevergoeding uit onrechtmatige daad bij eigen schuld
Wanneer aan bovenstaande 5 vereisten is voldaan kan er gesproken worden van aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad en dus van schadevergoeding, maar stel nu dat iemand eigen schuld heeft? Stel dat iemand door een voetgangersgebied fietst en een ander hem door onvoorzichtig en ruw gedrag per ongeluk van de fiets duwt?
In het geval van eigen schuld wordt gekeken of, en zo ja, in hoeverre de schuld aan het slachtoffer toegerekend kan worden. Als er bijvoorbeeld 1000 euro schade is en er is al vastgesteld dat er een onrechtmatige daad was, maar het slachtoffer heeft toerekenbaar 30% eigen schuld, dan hoeft de veroorzaker van de onrechtmatige daad nog maar 700 euro schadevergoeding te betalen.
Is de schade echter opzettelijk toegebracht, dan kan eventuele onvoorzichtigheid aan de kant van het slachtoffer de veroorzaker niet ontheffen van zijn verplichting tot schadevergoeding.
Onrechtmatige daad – Conclusie
Het krijgen van schadevergoeding (vanwege een onrechtmatige daad) is een uitzondering op de regel dat iedereen zijn eigen schade draagt. Toch is het vaak aan de orde dat een vordering uit onrechtmatige daad kan slagen, maar dan moet wel aan bovenstaande eisen voldaan zijn. Als die vordering slaagt kan er schadevergoeding gevorderd worden, voor zowel materiële als immateriële schade, maar het kan zo zijn dat er geen of minder schadevergoeding wordt toegekend in het geval van eigen schuld.
Wanneer u schadevergoeding wilt vorderen en de tegenpartij is het er niet mee eens of wanneer er schadevergoeding van u wordt gevorderd en u bent het er niet mee eens, is het verstandig om een goede jurist in te schakelen. Daarbij geldt in zijn algemeen: een jurist wordt vaker te laat dan te vroeg ingeschakeld. Hoe eerder u contact met hem of haar opneemt, hoe groter de kans dat de zaak een voor u gunstige uitkomst heeft.
