Voor de Nederlandse burger bestaan er enorm veel wetten waar hij zich aan moet houden, waar hij rechten uit verkrijgt en waar hij door beschermd wordt. Het aantal wetten is enorm, het aantal artikelen uit die wetten nog veel groter. Het betreft immers niet enkel de wetten die ‘Den Haag’ maakt, maar ook wetten die van andere wetgevers komen. Er kan worden gedacht aan gemeentelijke en provinciale regelgeving, maar ook aan Europese regels en andere internationale verdragen.
Doordat er zoveel regels zijn, is het onvermijdelijk dat ze met elkaar gaan botsen. Soms valt iets zowel onder de ene regel, als onder de andere. Welke regel moet dan gevolgd worden?
Welke regel geldt? Lex specialis, superior en posterior.
Zoals de titel van dit artikel al aangeeft zijn er conflictregels om de bovenstaande situaties op te lossen. Er zijn drie van deze algemene conflictregels, te weten: Lex specialis, Lex superior en Lex posterior.
Lex specialis – Speciaal voor algemeen
Lex specialis is een afkorting van Lex specialis derogat legi generali, dat eigenlijk simpelweg betekent dat speciale wetsbepalingen voorgaan op algemene wetsbepalingen.
Het duidelijkste voorbeeld kan worden gezien bij regels die lijnrecht tegenover elkaar staan: regel 1 zegt dat iets niet mag, regel 2 zegt dat iets wel mag. Een voorbeeld in het Nederlandse recht zit bijvoorbeeld in het leerstuk van noodweer ingebakken.
Artikel 351 lid 1 van het Wetboek van Strafrecht zegt:
Mishandeling wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie.
Vreemd genoeg zegt artikel 41 van het Wetboek van Strafrecht:
Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.
Degene die iemand uit zelfverdediging/noodweer neerslaat zou dus strafbaar zijn volgens artikel 351 lid 1, maar zou tegelijkertijd niet strafbaar zijn volgens artikel 41.
In dit geval wordt de conflictregel lex specialis gebruikt. De speciale regel die meer op het geval toegesneden is, heeft voorrang op de algemene regel volgens de regels van lex specialis. Dat is dus de regel die gaat over het niet strafbaar zijn in het geval van noodweer. Degene die iemand neerslaat uit noodweer is dus niet strafbaar.
Lex superior – Hoger voor lager
Lex superior is een afkorting van Lex superior derogat legi inferiori. Deze Latijnse term houdt in dat hogere wetgeving voorgaat op lagere wetgeving.
Een voorbeeld daarvan is de gemeente die een regel instelt waarin staat:
Een koopovereenkomst voor een woonhuis kan in de gemeente Almere enkel mondeling gesloten worden.
In het Burgerlijk Wetboek artikel 7:2 BW, dat is gemaakt door de formele wetgever (=Regering en Staten-Generaal) staat echter:
De koop van een tot bewoning bestemde onroerende zaak of bestanddeel daarvan wordt, indien de koper een natuurlijk persoon is die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf, schriftelijk aangegaan.
Dat zou dus betekenen dat een burger die wil verhuizen en in de gemeente Almere woont zowel een koopovereenkomst mondeling als schriftelijk zou kunnen sluiten. Beiden zouden rechtsgeldig zijn en beiden zouden (volgens de andere regel) niet rechtsgeldig zijn. Dat geeft tegenstrijdigheid. Lex superior geeft dan de oplossing: de hogere regelgeving is belangrijker en moet gevolgd worden. In dit geval is dat de regelgeving van de formele wetgever. Hoewel andere overeenkomsten wellicht mondeling aangegaan kunnen worden, is de koopovereenkomst van een woonhuis dus enkel geldig wanneer deze schriftelijk wordt aangegaan. De hoogste wetgever is de baas.
De rangorde voor lex superior is in beginsel de volgende, met uitzondering van het feit dat een formele wet niet aan de grondwet getoetst mag worden volgens artikel 120 Gw:
Lex posterior – Jong voor oud
Lex posterior de laatste van de drie conflictregels. Lex posterior is een afkorting van Lex posterior derogat legi priori/anteriori. Dit houdt in dat jongere wetten vóór oudere wetten gaan. In de praktijk is deze regel niet van groot belang, aangezien er bij het maken van wetgeving vrijwel altijd wordt gekeken naar de oudere wetgeving die daarmee zou kunnen conflicteren. Meestal wordt deze oudere wetgeving bij het invoeren van de nieuwe wetgeving ingetrokken. Is dat niet het geval, dan gaat de nieuwe (en waarschijnlijk beter op de hedendaagse maatschappij toegespitste) regel vóór de oudere regel.
Conflictregels (lex specialis, superior, posterior) – Conclusie
Wetten kunnen met elkaar in tegenspraak zijn en zullen dat heel erg vaak ook zijn. Daarom zijn lex specialis, lex superior en lex posterior ontstaan. Hoewel ze in juridische stukken nauwelijks expliciet terug te vinden zijn, worden ze uiteraard wel aan de lopende band toegepast. Kortom: de specifiekste, hoogste en jongste wetgeving heeft de meeste waarde.
Er zijn veel situaties denkbaar, waarin ook bovenstaande conflictregels geen uitkomst bieden. Soms is het niet duidelijk of er wel een tegenstelling is. Soms lijkt een jongere algemene wet in strijd met een oudere specifieke wet en is onduidelijk welke conflictregel voorgaat.
Twijfelt u in een specifiek geval, dan is het verstandig om contact op te nemen met een jurist om te bekijken welke regels in uw geval van toepassing zijn.
