Is levenslang echt levenslang?

Het is een veel gehoord verwijt aan de Nederlandse rechtsstaat: hier in Nederland straffen we veel te licht. Een moord wordt slechts bestraft met een paar jaar gevangenisstraf en als iemand ‘levenslang’ krijgt, dan is dat slechts 20 jaar! Of niet? Hoe zit dat precies met levenslang?

Waar krijg je levenslang voor?

Je krijgt levenslang natuurlijk niet voor foutparkeren of voor winkeldiefstal. Levenslang is gereserveerd voor de ernstigste misdrijven. Dat betreft het leiding geven aan een terroristische organisatie, het plegen van terroristische aanslagen of aanslagen op de regering of de koning(in) en het plegen van een moord.

Echter, ook in deze gevallen zal vaak geen levenslange gevangenisstraf worden opgelegd. Als er bijvoorbeeld ‘slechts’ één moord is gepleegd wordt vaak een lange tijdelijke gevangenisstraf opgelegd, maar niet levenslang. Zijn er meerdere moorden gepleegd, dan komt levenslang al eerder om de hoek kijken. Ook in het geval van bijvoorbeeld een misdrijf dat de samenleving erg schokt (bijvoorbeeld de moord op Theo van Gogh) wordt eerder levenslang opgelegd dan in het geval van een ‘simpele’ moord.

Is levenslang écht levenslang?

Om dan maar antwoord te geven op de titel van dit artikel: Levenslang is meestal écht levenslang. Wanneer je een onherroepelijke celstraf hebt gekregen (je hebt geen mogelijkheid tot hoger beroep meer), dan zit je in beginsel daadwerkelijk tot je dood in de gevangenis. Geen pretje dus.

Er wordt in Nederland dus niet zo heel soepel gestraft. Sterker nog: Nederland is het enige Europese land waar levenslang in beginsel ook daadwerkelijk levenslang is. We straffen wat dat betreft dus strenger dan de landen om ons heen. Hoezo te licht?

Er zijn natuurlijk wel uitzonderingen: het is mogelijk dat een zaak herzien wordt en het is mogelijk om via een herbeoordeling vrij te komen. Dat zijn de enige manieren om onder je straf uit te komen. Behalve dan het graven van een tunnel en ontsnappen, maar dat lukt vrijwel niemand.

Herziening na levenslang

Herziening van de zaak wordt zeer incidenteel toegepast wanneer er aanwijzingen zijn dat de levenslang gestrafte eigenlijk onschuldig is. Dit was bijvoorbeeld het geval bij verpleegster Lucia de B., die in 2003 tot levenslang veroordeeld werd voor de moord op zeven ziekenhuispatiënten. Na de herzieningsprocedure werd zij in 2010 alsnog vrijgesproken.

Gratie na levenslang / Herbeoordeling

Update: Sinds 2017 is het mogelijk om gratie te krijgen na een herbeoordeling, waardoor het onderstaande verhaal over gratie niet meer helemaal actueel kan zijn. Deze herbeoordeling wordt uitgevoerd nadat een levenslang gestrafte 25 jaar gevangen heeft gezeten. Bij de herbeoordeling wordt gekeken naar verschillende omstandigheden (kans op recidive, gedrag tijdens detentie, mening van slachtoffers/nabestaanden et cetera), waarna de koning door het OM, de rechter die levenslang heeft opgelegd in de zaak en de minister wordt geadviseerd over het al dan niet verlenen van gratie.

Gratie wordt verleend door de verantwoordelijke minister waarna de koning het besluit ondertekent. Gratie kan volgens de Gratiewet worden verleend in twee gevallen:

Artikel 2

Gratie kan worden verleend

op grond van enige omstandigheid, waarmede de rechter op het tijdstip van zijn beslissing geen of onvoldoende rekening heeft gehouden of kunnen houden en die, ware zij op dat tijdstip wel of voldoende bekend geweest, hem aanleiding zou hebben gegeven tot het opleggen van een andere straf of maatregel, of tot het afzien daarvan; dan wel

indien aannemelijk is geworden dat met de tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing of de voortzetting daarvan geen met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend.

Kortom: in geval van het bekend worden van bepaalde omstandigheden die de rechter anders zouden hebben doen besluiten, of in geval van het zinloos zijn van het laten voortduren van de straf. Vaak wordt gratie gegeven omdat de levenslang gestrafte niet lang meer te leven heeft.

Waar in het buitenland vaak al gratie wordt gegeven omdat de koning jarig is of omdat er een prins of prinses is geboren, wordt dat in Nederland niet meer zo gedaan. Niet meer. Vóór 1970 kwamen grofweg negen op de tien tot levenslang veroordeelden vrij na een aantal jaren omdat ze gratie kregen. Na 1970 is dat nog maar drie keer voorgekomen, in 1975, 1986 en in 2009, terwijl het aantal levenslange gevangenisstraffen enorm is gestegen.

Veel wetenschappers vinden dat inhumaan, de tot levenslang veroordeelde heeft immers vrijwel geen zicht op vrijlating, waardoor zijn tijd in de cel een enorme lijdensweg is. Het zicht op vrijlating zou de straf humaner maken, zelfs als de persoon uiteindelijk nooit gratie krijgt.

Wie zijn de ongelukkigen?

Momenteel zitten er een flink aantal personen een levenslange gevangenisstraf uit. De lijst is hier te vinden. Het betreft overigens uitsluitend mannen, de enige vrouw in de lijst, Lucia de B. werd uiteindelijk alsnog vrijgesproken.