In principe kunnen mensen volgens het Nederlandse recht overal overeenkomsten over sluiten, in Nederland geldt namelijk het beginsel van contractsvrijheid. Op dat beginsel zijn natuurlijk uitzonderingen van toepassing. Het betreft de categorie rechtshandelingen die zogenaamd ‘nietig’ zijn.
Wat betekent het als een overeenkomst nietig is?
Een overeenkomst die nietig is heeft praktisch gezien weliswaar bestaan, maar juridisch gezien heeft deze nooit bestaan.
Stel dat een koopovereenkomst tussen A en B is gesloten waarbij A aan B een hamer heeft verkocht. Uiteindelijk blijkt dat de koopovereenkomst nietig is. Het gevolg is dat A de hamer juridisch gezien nooit heeft verkocht en nog steeds eigenaar is. B heeft de koopprijs dus ook betaald terwijl dat niet hoefde. Deze overeenkomsten moeten daarna dus ongedaan worden gemaakt. A heeft recht op teruggave van de hamer, B heeft recht op terugbetaling van zijn geld.
Juridisch gesproken kan A zich beroepen op het feit dat de hamer zijn eigendom is, terwijl B zich kan beroepen op onverschuldigde betaling.
Nietig door onbepaalbaarheid
Een overeenkomst kan nietig zijn doordat zij onbepaalbaar is. De overeenkomst is nietig omdat dat voortvloeit uit artikel 6:227 BW. Dit is het geval wanneer onduidelijk is waar de overeenkomst precies over gaat. Stel dat A met B een schriftelijke overeenkomst sluit waarin staat: “A belooft dat hij van B tien kilo metaal koopt.”. Daarna gaan A en B naar huis en lezen de overeenkomst nog eens door. A vraagt zich af of hij goud, zilver, of oud ijzer krijgt. B vraagt zich af hoeveel geld hij voor zijn tien kilo metaal krijgt.
Aan beide kanten is zoveel onduidelijkheid dat de overeenkomst onbepaalbaar en nietig is. A en B hadden moeten afspreken: “A belooft dat hij van B tien kilo lood koopt tegen een prijs van drie euro per kilo”. In dat geval was de overeenkomst niet nietig geweest, maar gewoon geldig.
Nietig door strijd met de goede zeden of de openbare orde
Een overeenkomst kan ook nietig zijn doordat de inhoud of de strekking in strijd is met de goede zeden of de openbare orde (artikel 3:40 BW). Dit houdt eigenlijk in dat een overeenkomst nietig is wanneer de overeenkomst zelf of het doel ervan niet acceptabel is volgens de geldende normen en waarden.
Een geval waarbij de inhoud in strijd is met de goede zeden of de openbare orde is bijvoorbeeld aan de orde wanneer A aan B een pistool verkoopt. De inhoud daarvan is in strijd met de goede zeden of de openbare orde, het is immers niet acceptabel om vuurwapens te kopen of te verkopen. Daarom zegt de wet dat dit soort overeenkomsten nietig zijn.
Een geval waarbij de strekking in strijd is met de goede zeden of de openbare orde is bijvoorbeeld het geval waarbij A aan B een honkbalknuppel verkoopt terwijl hij weet dat B zijn buurman daarmee gaat intimideren. Het verkopen van een honkbalknuppel is normaal gesproken toegestaan, maar aangezien de strekking van deze overeenkomst is dat B zijn buurman kan intimideren, is deze overeenkomst toch nietig. Het is daarvoor wél belangrijk dat A dit wist. Wist A het niet, dan kan er geen sprake zijn van een nietige overeenkomst.
Nietig door strijd met de wet
Ook het sluiten van een overeenkomst die in strijd is met de wet kan niet. Die overeenkomst is ook nietig (tenzij de betreffende wet niet de bedoeling heeft gehad om de geldigheid van de strijdige overeenkomst aan te tasten). Dit betreft enkel overeenkomsten die de wet specifiek verboden heeft. Overeenkomsten die niet specifiek verboden zijn maar wel leiden tot het overtreden van de wet vallen hier niet onder, maar kunnen wel nietig zijn doordat ze in strijd zijn met de goede zeden of de openbare orde (zie hierboven).
Een uitzondering zijn de overeenkomsten die in strijd zijn met de wet, maar waarbij dat wetsartikel een van beide contractspartijen tracht te beschermen. In dat geval is de overeenkomst niet nietig, maar is zij vernietigbaar.
Nietig – vernietigbaar
Wat is eigenlijk het verschil tussen nietig en vernietigbaar?
Een overeenkomst die nietig is, is, zoals beschreven, nooit geldig geweest. De nietigheid van een transactie kan overigens door eenieder worden ingeroepen.
Vernietigbare overeenkomsten daarentegen, zijn wél geldig, tenzij de partij die een grond heeft om te vernietigen besluit om te vernietigen.Vernietiging is mogelijk door partijen die partij bij de overeenkomst zijn, derden kunnen er geen beroep op doen.
Het gevolg van de overeenkomst die nietig of vernietigd is, is hetzelfde. Beiden bestaan niet meer en worden ook geacht nooit te hebben bestaan.
Een overeenkomst die nietig is – Conclusie
Het nietig zijn van een overeenkomst is enkel te voorkomen door een overeenkomst te sluiten die binnen de grenzen van de wet ligt, maar die ook niet strijdig is met de openbare orde of de goede zeden. Dat klinkt lastiger dan dat het is. De meeste overeenkomsten zijn immers niet nietig, gewoonweg omdat ze binnen deze grenzen blijven. Zolang u geen overeenkomsten sluit die voor uw gevoel niet kunnen, zit u in 99% van de gevallen goed.
Wilt u zich beroepen op de nietigheid van een overeenkomst en krijgt u een dagvaarding van de wederpartij? Beroept de wederpartij zich op de nietigheid van de overeenkomst maar bent u het er niet mee eens? Schakel dan een jurist in. Daarbij geldt: hoe eerder, hoe meer kans op een gunstige afloop van uw zaak.
