In bepaalde gevallen kan iemand zijn eigen belangen niet meer goed waarnemen. Dit kan verschillende redenen hebben, waaronder bijvoorbeeld het hebben van een geestelijke stoornis. In die gevallen kan het mogelijk zijn om iemand onder curatele te stellen.
Dit artikel behandelt de juridische aspecten van curatele: wat is curatele eigenlijk? Wanneer is curatele mogelijk? Wie wordt de curator en wat mag die curator? Wanneer komt er een einde aan de curatele?
Curatele
Wanneer iemand niet meer in staat is om voor zichzelf en zijn vermogen te zorgen, kan ondercuratelestelling bij de rechter worden gevraagd. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij personen die dement zijn, een andere geestelijke stoornis hebben, drankverslaafd zijn of hun vermogen verkwisten. Zie hierover meer in de paragraaf hierna.
Curatele wordt uitgesproken door de rechter op verzoek van de echtgenoot, geregistreerde partner of levensgezel van de betrokken persoon. Ook zijn bloedverwanten in de rechte lijn en in de zijlijn tot de vierde graad, zijn voogd of het Openbaar Ministerie kunnen een verzoek tot curatele instellen. Ten slotte kan de betrokken persoon dit zelf verzoeken.
De rechter wil uiteraard een goede reden hebben om iemand onder curatele te stellen. Doordat curatele een ingrijpende juridische maatregel is in het leven van iemand, zal dit niet lichtvaardig worden opgelegd.
Wanneer is curatele mogelijk?
Er zijn drie gronden waarop de rechter iemand onder curatele kan stellen.
Allereerst kan iemand onder curatele gesteld worden wanneer hij een geestelijke stoornis heeft waardoor hij niet in staat is (of het moeilijk is voor hem) om zijn belangen behoorlijk waar te nemen. Ook voor iemand die elke keer slechts tijdelijk niet in staat is om zijn belangen behoorlijk waar te nemen kan dit worden verzocht. Deze grond voor curatele komt in de praktijk het meest voor.
Ten tweede kan iemand onder curatele gesteld worden wegens verkwisting. Dit komt niet veel voor, aangezien verkwisting voor iedereen een andere invulling heeft. Wat voor de ene persoon een comfortabele en prettige manier van leven is, kan een ander zien als verkwisting. De rechter zal uiteindelijk moeten uitmaken of er daadwerkelijk objectief sprake is van verkwisting.
Ten slotte is curatele mogelijk wegens gewoonte van drankmisbruik waardoor de betrokkene zijn belangen niet behoorlijk waarneemt, in het openbaar herhaaldelijk aanstoot geeft of zijn eigen veiligheid of die van anderen in gevaar brengt. Ook deze grond voor curatele is minder gebruikelijk dan de ‘geestelijke stoornis’.
Bekendmaking curatele
Wanneer curatele wordt verleend of wordt opgeheven, wordt dit gepubliceerd in de Staatscourant en in twee door de rechter aan te wijzen dagbladen. Wordt dat niet gedaan en derden lijden daardoor schade (bijvoorbeeld doordat ze rechtshandelingen met de onder curatele gestelde aangaan), dan is de verzoeker van de curatele hoofdelijk aansprakelijk voor die schade.
Is het verzoek gedaan door de betrokken persoon zelf of door het Openbaar Ministerie, dan doet de curator dit wanneer die is benoemd. Is dat niet het geval, dan zorgt de griffier voor bekendmaking.
Wie wordt de curator bij curatele?
Zodra de rechter heeft besloten dat de betrokkene onder curatele moet worden gesteld om een van bovenstaande redenen, zal hij bij het uitspreken van de curatele of zo snel mogelijk daarna een curator benoemen. Dit is niet dezelfde curator als bij een faillissement, waar het in beginsel een advocaat moet zijn. Meestal zal de curator in dit geval zelfs géén advocaat zijn.
Bij de benoeming van de curator wordt de voorkeur van de onder curatele gestelde gevolgd, tenzij dat dit om bepaalde redenen niet wenselijk is. In dat geval wordt de voorkeur gegeven aan een echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel. Is dat niet mogelijk, dan kunnen ouders, kinderen, broers en zusters als curator benoemd worden.
Wat mag de onder curatele gestelde nog zelf?
Wanneer de curatele wordt uitgesproken, geldt deze met ingang van de dag waarop zij is uitgesproken. Vanaf dat moment is de onder curatele gestelde handelingsonbekwaam. Dat houdt in dat hij onbekwaam is om rechtshandelingen te verrichten (zoals bijvoorbeeld het kopen of verkopen van goederen), tenzij dat de wet iets anders bepaalt. Dit geldt ook voor rechtshandelingen ten aanzien van zijn verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding.
De onder curatele gestelde mag wel rechtshandelingen verrichten met toestemming van zijn curator, voor zover de curator daarvoor bevoegd is. De toestemming van de curator kan niet een algemene toestemming zijn, maar moet zijn toegespitst op één bepaalde rechtshandeling of een bepaald doel. In het laatste geval moet de toestemming schriftelijk worden verleend door de curator.
De onder curatele gestelde mag uiteraard wel beschikken over geld dat de curator hem heeft gegeven voor levensonderhoud. Hij mag daarmee ook uitgaven doen, zolang het maar met het doel van levensonderhoud is.
Ten slotte mag de onder curatele gestelde nog familierechtelijke handelingen doen (bijvoorbeeld in het huwelijk treden), wanneer hij niet onder curatele is gesteld wegens een geestelijke stoornis, maar wegens verkwisting of drankmisbruik. Ook is de onder curatele gestelde nog bevoegd om voor de rechter op te treden en in hoger beroep te gaan voor wat betreft de curatele.
Wat is de taak van de curator?
Wanneer de curatele is uitgesproken, verliest de onder curatele gestelde een aantal belangrijke bevoegdheden. De curator neemt (de meeste) van deze bevoegdheden over voor de onder curatele gestelde. Dit doet hij uiteraard met het belang van de onder curatele gestelde in zijn achterhoofd.
De rechtshandelingen betreffende de verzorging, verpleging, behandeling en begeleiding neemt de curator over van de onder curatele gestelde, maar hij betrekt de onder curatele gestelde wel zoveel mogelijk bij de beslissingen hierover. Verder is de curator bevoegd om de onder curatele gestelde te vertegenwoordigen in burgerlijke handelingen. Hij moet een goed bewind voeren over het vermogen van de onder curatele gestelde. Doet hij dat niet, dan kan hij daarvoor aansprakelijk zijn.
Voor een aantal handelingen die de curator kan uitvoeren (bijvoorbeeld grote giften doen, geld lenen, beperkte rechten vestigen) moet hij toestemming hebben van de kantonrechter.
De curator heeft recht op 5% van de netto-opbrengst van de door hem beheerde goederen.
Het einde van de curatele
De curatele duurt uiteraard niet oneindig lang. Het eindigt, wanneer de rechter besluit dat de noodzaak voor curatele niet meer aanwezig is of wanneer er bewind of mentorschap wordt ingesteld (deze komen dan in de plaats van de curatele).
Het einde kan worden verzocht door de personen die ook de curatele kunnen verzoeken. Zie daarvoor hierboven de paragraaf ‘Curatele’. Net als het begin van de curatele, moet ook het einde van de curatele worden bekendgemaakt. Zie daarvoor hierboven de paragraaf ‘Bekendmaking curatele’.
Het einde van de curatele kan ook worden bewerkstelligd doordat het verzoek tot ondercuratelestelling alsnog wordt afgewezen in hoger beroep.
Curatele – Conclusie
Personen die hun eigen belangen niet kunnen waarnemen kunnen onder curatele worden gesteld. Hiervoor moet uiteraard wel een goede reden zijn, zoals de aanwezigheid van een geestelijke stoornis. Zodra iemand onder curatele is gesteld, wordt hij zelf handelingsonbekwaam, waardoor hij in beginsel geen rechtshandelingen meer mag aangaan. De curator krijgt de meeste van de bevoegdheden van de onder curatele gestelde, waarna hij ze in het belang van de onder curatele gestelde uitoefent.
Wanneer iemand onder curatele moet worden gesteld, kan het zinvol zijn om het verzoek voor de rechter op te laten stellen door een jurist. Ook wanneer curatele moet worden opgeheven of wanneer er ontevredenheid bestaat over de (aanvraag van) curatele kan het verstandig zijn om contact op te nemen met een goede jurist.