Bewijsbeslag is een onbekend fenomeen in Nederland, ook onder een flink aantal advocaten, juristen en andere juridisch dienstverleners. Toch is het bewijsbeslag de afgelopen tijd (zeker sinds 2013) een belangrijkere plaats in het civiele recht gaan innemen dan voorheen.
In dit artikel kijken we wat bewijsbeslag is, wanneer het gebruikt wordt en wat de voorwaarden zijn voor een succesvol bewijsbeslag.
Bewijsbeslag
In een juridisch geschil wordt wel eens gezegd: ‘Gelijk hebben, is iets anders dan gelijk krijgen‘. Dat klopt inderdaad: je kunt wel gelijk hebben, maar als je het niet kunt bewijzen, dan ga je het waarschijnlijk ook niet krijgen.
Bewijs leveren kan op een aantal manieren en is met een aantal regels omgeven. Daarover hebben we al eerder een handleiding bewijs gemaakt.
Daarin gaan we ook kort in op het verzamelen van bewijs, echter, tijdens dat verzamelen, kunt u tegen problemen aanlopen. Er kunnen bewijsstukken zijn die u niet te pakken kunt krijgen. Vaak zijn dat bewijsstukken waarvan u weet dat de wederpartij ze heeft, maar die de wederpartij niet wil overleggen (omdat dat slecht uitpakt voor hem).
Het probleem is, dat u deze bewijsstukken in de procedure weliswaar kunt aanhalen, maar de wederpartij zal ontkennen dat ze bestaan. Het is voor de wederpartij geen probleem om de betreffende stukken door de versnipperaar te gooien of te verbergen om te voorkomen dat iemand ze in bezit krijgt.
Om die reden is bewijsbeslag van belang. Daarmee wordt een soort conservatoir beslag gelegd (er is dus géén voorafgaande inlichting van de wederpartij nodig, want dan kan hij bijvoorbeeld al stukken vernietigen) en worden de goederen in bewaring genomen.
Het bewijsbeslag in het civiele recht bestaat in twee vormen:
- Bewijsbeslag in zaken van intellectueel eigendom;
- Bewijsbeslag in andere civiele zaken.
Deze twee vormen komen hierna aan de orde.
Bewijsbeslag in zaken van intellectueel eigendom
In het intellectueel eigendomsrecht heeft de wetgever reeds het belang ingezien van bewijsbeslag. Daar is het namelijk al tijden mogelijk dat er maatregelen worden getroffen zoals conservatoir bewijsbeslag. Het conservatoir bewijsbeslag wordt gelegd volgens de regels van het normale conservatoir beslag (uitzonderingen daargelaten).
Tevens moet de verzoeker ervan dan wel voldoende aannemelijk maken dat er een inbreuk op zijn recht van intellectueel eigendom is gemaakt of dreigt te worden gemaakt. Ook moet de bescherming van vertrouwelijke informatie worden gewaarborgd.
In dit geval, wordt de verzoeker niet gehoord, dus heeft hij geen mogelijkheid om voordat het bewijsbeslag plaatsvindt zaken weg te maken. Hij weet immers niet dat er bewijsbeslag zal worden gelegd, totdat de deurwaarder bij hem op de stoep staat.
De hoofdzaak (waarin het onderliggende geschil wordt behandeld) moet binnen korte tijd aanhangig worden gemaakt. Zodra er in de hoofdzaak is beslist, vervalt het conservatoir bewijsbeslag. Eventueel kan de rechter wel nadere aanwijzingen geven over de teruggave van in beslag genomen zaken.
Bewijsbeslag in andere zaken
In zaken betreffende intellectueel eigendom is dus al langere tijd duidelijk dat bewijsbeslag een mogelijkheid is. Bewijsbeslag kan echter ook zéér van pas komen in andere zaken, aangezien ook daar administratie kan wegkomen of bewijsmiddelen kunnen worden verborgen.
Toch was niet duidelijk of er nu wél, of geen conservatoir bewijsbeslag moest worden toegestaan door de rechter indien een partij daarom zou vragen. Dat was het geval, totdat in 2012 een rechter een zaak onder de hamer kreeg waarin dit gebeurde. De rechter maakte gebruik van zijn mogelijkheid om de Hoge Raad een prejudiciële vraag te stellen (eigenlijk zegt de rechter dan ‘Hoge Raad, wat moet ik hiermee?’) en de Hoge Raad besliste op 13 september 2013 dat bewijsbeslag mogelijk was.
Het is van belang, dat bewijsbeslag enkel bewijsbeslag is. Het betreft géén recht op bewijsinzage, bewijsafschrift of bewijsafgifte. De zaken die in beslag zijn genomen, worden dus niet afgegeven aan de verzoeker. Natuurlijk heeft de verzoeker om die reden ook geen recht om bij de beslaglegging aanwezig te zijn. Om deze reden is het de deurwaarder toegestaan om twee verschillende versies van het proces-verbaal van bewijsbeslag op te maken: één algemene voor de verzoeker, één gespecificeerde voor de beslagene.
Hoe werkt bewijsbeslag in die andere zaken?
Wanneer er wordt gevraagd om verlof om conservatoir bewijsbeslag te kunnen leggen, moet aan hoge eisen worden voldaan. Moet het beslag in een woning worden gelegd, dan moet het privé- en familieleven van degene die daar woont, zoveel mogelijk worden gerespecteerd (proportionaliteit en subsidiariteit). Eventueel kan de voorzieningenrechter, die beslist over de mogelijkheid tot bewijsbeslag in een bepaalde zaak, nog extra voorwaarden stellen.
Daarnaast moet het verzoek voor het leggen van conservatoir bewijsbeslag altijd worden getoetst aan de eisen die ook worden gesteld bij het verkrijgen van afschrift, uittreksel of inzage van akten en andere bewijsmiddelen. Zo moet onder meer een rechtmatig belang bestaan om conservatoir bewijsbeslag te vragen. Er moet gegronde vrees zijn dat de bescheiden anders verloren gaan en de bewijsvoering kan niet op een minder ingrijpende manier plaatsvinden.Ook is van belang dat er duidelijk wordt omschreven welke bescheiden precies in beslag moeten worden genomen. Het mag geen ‘fishing expedition’ worden (blind bewijsbeslag leggen in de hoop dat er iets nuttigs in beslag wordt genomen).
Degene die de bewijsmiddelen heeft, hoeft niet mee te werken indien hij daarvoor een goede reden heeft, óf indien kan worden aangenomen dat ook zonder die gegevens het recht zijn beloop kan hebben.
De voorzieningenrechter, die het verlof tot conservatoir bewijsbeslag heeft afgegeven, hoeft niet aanwezig te zijn bij de beslaglegging, zegt de Hoge Raad. Er moet simpelweg worden gezorgd dat de noodzakelijke waarborgen voor de beslagene in tact blijven. Dat kan bijvoorbeeld door:
- De voorzieningenrechter toezicht op het beslag te laten houden (mag wel, hoeft niet dus);
De beslaglegger een waarborgsom voor eventuele schadevergoeding in depot te laten storten;De advocaat van de beslaglegger aanwezig te laten zijn en hem de beslaglegging stop te laten zetten nadat de conserverende maatregelen zijn genomen. Doorgaan met het bewijsbeslag kan dan enkel indien de advocaat of een andere vertrouwenspersoon van de beslagene aanwezig is;Eventuele andere maatregelen die geschikt zijn;Een combinatie van deze maatregelen.
Degene waar bewijsbeslag wordt gelegd, moet in sommige gevallen wél meewerken en in andere gevallen niet, voor wat betreft het verstrekken van versleutelingen, wachtwoorden, encryptiecodes et cetera. Betreft het een USB-stick met versleutelde gegevens, dan kan de deurwaarder die gewoonweg meenemen (en dan kan later toegang worden gegeven). Betreft het bijvoorbeeld opslag ‘in de cloud’, dan moet wel worden meegwerkt aan toegang hiervan.
Bewijsbeslag – Conclusie
Bewijsbeslag is een mogelijkheid, zowel in zaken van intellectuele eigendom als in overige civiele zaken. Het is echter met veel (soms nog onduidelijke) regels omgeven, waarvan er hierboven slechts een aantal zijn genoemd.
Zoals we het artikel al begonnen: bewijsbeslag is nog een (relatief) onbekend onderwerp voor veel juristen. Indien u denkt dat bewijsbeslag een optie in uw zaak zou kunnen zijn, of indien u er andere vragen over heeft, is het aan te raden om contact op te nemen met een jurist die bekend is met het (conservatoir) bewijsbeslag.
