Verbintenissen kunnen uit meerdere bronnen komen, van overeenkomst tot onverschuldigde betaling tot onrechtmatige daad. Behalve dat verbintenissen uit meerdere bronnen kunnen voortkomen, kunnen ze ook verschillende vormen aannemen. Een belangrijk onderscheid is dat tussen de ‘normale/afdwingbare’ verbintenis en de natuurlijke verbintenis.
Dit artikel gaat over die natuurlijke verbintenis. Aan bod komt onder meer wat een natuurlijke verbintenis is, wanneer hoe hij ontstaat en wat de bijzonderheden zijn van een natuurlijke verbintenis.
Natuurlijke verbintenis
Een natuurlijke verbintenis is een verbintenis die (in tegenstelling tot andere verbintenissen) bij de rechter niet af te dwingen is.
De natuurlijke verbintenis kan tot stand komen in twee gevallen:
- De wet of een rechtshandeling zorgt ervoor dat de verbintenis niet afdwingbaar is;
- Denk aan de situatie waarbij de wet gokschulden niet afdwingbaar maakt.
- Denk aan de situatie waarin twee personen een ‘gentleman’s agreement’ sluiten en afspreken dat er geen afdwingbaarheid bestaat.
- Er bestaat een dringende morele verplichting, maar die verplichting is juridisch gezien niet afdwingbaar. Of een morele verplichting ‘dringend’ is, moet worden beoordeeld aan de hand van de maatschappelijke opvattingen.
- Denk aan de morele verplichting van kinderen om hun bejaarde ouders (indien nodig) (financieel) enigszins te steunen.
Een natuurlijke verbintenis valt onder dezelfde regels als de normale verbintenis, hoewel regels die afdwingbaarheid suggereren (of die eventueel anderszins in strijd zijn met het principe van de natuurlijke verbintenis) uiteraard niet van toepassing zijn.
Tegenstelling natuurlijke verbintenis
De natuurlijke verbintenis is een enigszins vreemde constructie. Een verbintenis houdt immers een verplichting in, terwijl een natuurlijke verbintenis juist niet afdwingbaar is.
Bij een natuurlijke verbintenis zijn beiden dus gecombineerd: hoewel er een verplichting is om de verbintenis na te komen, is deze verplichting niet af te dwingen. Dat lijkt een inhoudelijke tegenstelling. Toch komt deze tegenstelling handig van pas. Dat zal ook te zien zijn in de voorbeelden hierna.
Voorbeeld natuurlijke verbintenis
Peter gaat persoonlijk failliet en komt in de schuldsanering. Jacob had nog een vordering op Peter van € 1000,-, die hij indient bij de bewindvoerder. Zoals in dergelijke situaties vaak gebeurt, krijgt Jacob in de loop van drie jaar zo’n € 500,- terug van Peter.
Aan het einde van die drie jaar is de schuldsanering voor Peter met goed gevolg afgerond: hij krijgt een ‘schone lei’. Zijn verbintenissen worden natuurlijke verbintenissen en zijn daardoor niet meer afdwingbaar. De verbintenis met Jacob, het nog moeten terugbetalen van de laatste € 500,- is ook een natuurlijke verbintenis geworden. Jacob kan de verbintenis niet meer afdwingen.
Gelukkig voor Jacob, is Peter een zeer principieel persoon. Enige tijd later betaalt hij Jacob deze € 500,- toch nog, ondanks dat Jacob dat nooit had kunnen afdwingen.
Zou dit gebeuren zonder dat er een natuurlijke verbintenis was ontstaan, dan zou er geen rechtsgrond voor de betaling zijn. In dat geval, zou Jacob de betaling aan Peter nog totdat deze verjaard was, kunnen opeisen onder het mom van ‘onverschuldigde betaling’.
Dat is natuurlijk niet de bedoeling, reden voor de natuurlijke verbintenis.
Nog een voorbeeld
Jacob sluit een overeenkomst met Peter, waarin hij een boek verkoopt. Jacob geeft Peter meteen het boek mee, Peter zal later betalen, want hij is zijn portemonnee vergeten.
Zowel Jacob als Peter vergeten daarna dat Peter nog moet betalen. Zes jaar later ziet Peter het boek weer in zijn kast staan en bedenkt zich dat hij dat nooit heeft betaald. Inmiddels is de vordering van Jacob op Peter door verjaring omgezet naar een natuurlijke verbintenis.
Peter, nog altijd enorm rechtschapen en principieel, besluit om Jacob alsnog het boek te betalen. Wederom, gebeurt dit dan op basis van die verbintenis, waardoor Peter nooit achteraf zijn geld terug kan eisen wegens onverschuldigde betaling.
Natuurlijke verbintenis omzetten in rechtens afdwingbare verbintenis
Een natuurlijke verbintenis kan dus worden nagekomen, zoals we hierboven zien. Het is echter ook mogelijk om een natuurlijke verbintenis weer om te zetten in een ‘normale’ bij de rechter af te dwingen verbintenis.
Dat gebeurt simpelweg door het sluiten van een overeenkomst tussen beide partijen. Hoewel het lijkt op schenking, heeft de wet uitdrukkelijk bepaald dat het géén schenkingsovereenkomst betreft (en dus zijn de regels rondom schenking ook niet van toepassing).
Zodra de schuldenaar zich tot de schuldeiser richt met het voorstel om de natuurlijke overeenkomst om te zetten in een afdwingbare overeenkomst (en er voor de schuldeiser geen verplichtingen aan zitten, dus gratis), wordt ervan uitgegaan dat de schuldeiser akkoord geeft zodra hij het aanbod niet direct afwijst nadat hij ervan op de hoogte komt.
Natuurlijke verbintenis – Conclusie
Een natuurlijke verbintenis is, in tegenstelling tot andere verbintenissen, een niet afdwingbare verbintenis. Ondanks dat dit een tegenstelling lijkt, blijkt de natuurlijke verbintenis in sommige gevallen van groot belang.
Mocht u met een probleem rondom de natuurlijke verbintenis zitten, dan is het, gezien de uitzonderingssituatie die in de wet wordt gemaakt voor de natuurlijke verbintenis, verstandig om een jurist te raadplegen.
