Het komt regelmatig voor dat er een reden is om schadevergoeding te eisen van iemand. Soms kan dat juridisch gezien, soms niet.
In dit artikel bekijken we wanneer er redenen kunnen zijn om schadevergoeding te eisen, wat precies in aanmerking komt voor schadevergoeding, hoe het zit met eigen schuld en meer.
Wanneer schadevergoeding?
De hoofdregel bij schadevergoeding is, dat er geen schadevergoeding wordt toegekend. Iedereen draagt zijn eigen schade, tenzij er sprake is van een van de uitzonderingen.
De verplichting tot het moeten betalen van schadevergoeding kan ontstaan door een aantal gebeurtenissen. De twee belangrijkste zijn:
- Wanprestatie (niet nakomen) van een overeenkomst.
- Op grond van de wet;
- Op grond van de gesloten overeenkomst zelf.
- Onrechtmatige daad. Er moet dan sprake zijn van de volgende omstandigheden.
- Een onrechtmatige daad;
- Schade;
- Toerekenbaarheid aan de ‘dader’;
- Een verband tussen de onrechtmatige daad en de schade;
- Indien er een norm is geschonden, moest deze ook daadwerkelijk strekken tot bescherming tegen de schade.
Verder kennen we bijvoorbeeld nog het moeten betalen van schadevergoeding op basis van het feit dat iemand op grond van de wet het risico op schade draagt (bijvoorbeeld bij een arbeidsongeval).
Als hoofdregel kan worden aangehouden, dat áls er sprake is van schade en die schade eigenlijk de schuld van iemand anders is, er zeker reden is om te (laten) onderzoeken of er schadevergoeding geëist kan worden.
Welke schade komt in aanmerking voor schadevergoeding?
De wet zegt, dat schadevergoeding enkel kan worden gevorderd voor vermogensschade én schade waarvan de wet specifiek zegt dat zij in aanmerking komt voor vergoeding.
Als vermogensschade komt in aanmerking voor schadevergoeding:
- Geleden verlies (denk aan een kapot winkelraam);
- Misgelopen winst (de winkel moest een ochtend sluiten ter reparatie);
- Kosten ter voorkoming of beperking van (meer) schade (tijdelijke afdichting met een houten plaat omdat er stortbuien aankomen);
- Kosten ter vaststelling van schade (van bijvoorbeeld een schade-expert);
- Kosten ter vaststelling van aansprakelijkheid (van bijvoorbeeld een onderzoeker);
- Kosten van voldoening buiten rechte (incassokosten).
Bovenstaande kosten moeten wel redelijk zijn. Onredelijke kosten (het winkelraam is bijvoorbeeld afgedicht met ebbenhout van 10.000 euro in plaats van met spaanplaat of MDF van enkele tientallen euro’s) hoeven niet te worden vergoed. Voor incassokosten bestaat een aparte regeling, die we hebben uitgelegd in het artikel over incassokosten.
Tevens moet worden bedacht, dat enkel schadevergoeding kan worden geëist voor schade die in voldoende verband met de schadeveroorzakende gebeurtenis staat. Is er niet voldoende verband tussen de gebeurtenis en de schade, dan kan zij niet gevorderd worden. Uiteraard moet er van geval tot geval worden bekeken of er voldoende verband is.
Zijn er twee gebeurtenissen die de schade veroorzaakt kunnen hebben (bijvoorbeeld: twee vandalen gooiden beiden onafhankelijk op ongeveer hetzelfde moment een steen richting de winkelruit), dan kunnen beide veroorzakers worden aangesproken voor schadevergoeding. Degene die schade heeft hoeft dus niet te bewijzen wie de schade heeft veroorzaakt. Degene die de schade niet heeft veroorzaakt, kan zichzelf overigens wel ‘vrijpleiten’, maar dan zal hij daarvoor bewijs moeten aandragen.
Schade die geen vermogensschade is
Uiteraard is er ook schade mogelijk die geen vermogensschade is. De schadevergoeding hiervoor wordt ook wel smartengeld genoemd. Er is niet altijd recht op een schadevergoeding in de vorm van smartengeld, maar in beginsel enkel indien:
- Deze schade opzettelijk is toegebracht;
- Er lichamelijk letsel is opgelopen;
- De eer of goede naam is aangetast, zoals bij reputatieschade (of op een andere wijze persoonlijke aantasting heeft plaatsgevonden);
- In sommige gevallen indien de nagedachtenis van een overledene wordt aangetast.
Het is dus ook mogelijk dat psychische schade wordt vergoed, al is een dergelijke schadevergoeding in Nederland bij lange na niet zo hoog als in Angelsaksische landen zoals de VS.
Hoe hoog wordt de schadevergoeding?
Schadevergoeding kan enkel worden geëist in het geval er ook echt schade is geleden. Het eisen van schadevergoeding, terwijl er eigenlijk geen schade is, is (meestal) zinloos. Dat geldt dus ook voor het eisen van schadevergoeding als ‘straf’ (in de VS en het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld wel toegestaan als ‘punitive damages’: schadevergoeding als straf).
In Nederland, begroot de rechter de schade op de wijze die het meest geschikt daarvoor is. Hij kan bijvoorbeeld kijken naar de nieuwwaarde van een kapotgevallen vaas, naar de aankoopprijs ervan, naar de waarde die een dergelijke (zeldzame) vaas op een veiling heeft opgebracht of naar de waarde die een expert eraan geeft. Is er geen waarde te geven, dan wordt de waarde door de rechter geschat (eventueel met hulp van een expert).
Bij schade die geen vermogensschade is, wordt de schadevergoeding naar billijkheid vastgesteld.
Minder schadevergoeding dan schade
In sommige gevallen kan het zo zijn dat er minder schadevergoeding wordt toegekend, dan het bedrag van de schade. Enkele van die gevallen hebben we al gezien: wanneer er onredelijk hoge kosten zijn gemaakt en wanneer de incassokosten hoger zijn dan toegestaan. Er zijn echter ook andere gevallen waarin het bedrag van de schadevergoeding omlaag wordt bijgesteld.
Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de schadetoebrengende gebeurtenis niet alleen schade oplevert, maar ook een voordeel. In dat geval moet (in zoverre dat dat redelijk is) het voordeel van de schade worden afgetrokken. Denk weer aan de ingegooide winkelruit waarbij de ochtend erna de winkel gesloten moet zijn voor reparatiewerkzaamheden. Dat scheelt de eigenaar tevens personeelskosten (al gaat dat niet altijd op).
Tevens kan er sprake zijn van eigen schuld. Denk aan de gladde, net gedweilde winkelvloer, waarover een rennende klant uitglijdt en zijn been breekt. De winkeleigenaar had wellicht waarschuwingsbordjes moeten neerzetten, maar de klant had de schade (waarschijnlijk) kunnen voorkomen door niet te rennen. In dat geval wordt bekeken wie in hoeverre de schade moet dragen en dus hoeveel schadevergoeding betaald moet worden. Misschien wordt besloten dat er 50/50 gedeeld wordt, wellicht is 90/10 een betere verdeling. Het kan ook zo zijn dat er wél eigen schuld is, maar dat de schadevergoeding toch in zijn geheel bij de ander komt te liggen.
Een andere manier waarop de schadevergoeding kan worden ingeperkt of uitgesloten is het afspreken van een exoneratiebeding. Uiteraard werkt dat enkel in het geval de schade voortvloeit uit een contractuele verhouding. Meer daarover is te vinden in het artikel over het exoneratiebeding.
Ten slotte is het mogelijk dat de rechter een wettelijke verplichting tot het betalen van schadevergoeding inperkt als dat onaanvaardbare gevolgen zou hebben. Dat kan wanneer de aard van de aansprakelijkheid, de rechtsverhouding of de draagkracht dat met zich mee zou brengen.
Schadevergoeding – Conclusie
Hoewel de hoofdregel is dat er geen schadevergoeding hoeft te worden betaald (iedereen draagt zijn eigen schade), komt het toch regelmatig voor dat er wél schadevergoeding moet worden betaald in allerhande geschillen. Hierboven hebben we de algemene regels weergegeven over aansprakelijkheid voor schade. Het is belangrijk om u te realiseren, dat het erg lastig, zo niet onmogelijk is, om aan de hand van dit artikel uw zaak te beoordelen/behandelen.
Of er schadevergoeding moet worden betaald en zo ja, hoeveel, is vaak een onderwerp van discussie. Aangezien het van geval tot geval verschilt, is het verstandig om bij specifieke vragen een jurist in te schakelen om te bekijken of er een reden is om schadevergoeding te vorderen.
