Het lijkt erg vanzelfsprekend: iedereen heeft een voornaam en een achternaam. Toch zijn ook hier wettelijke regels voor, aangezien niet zomaar alles is toegestaan. Daarnaast moet er worden geregeld hoe wordt bepaald wie welke naam heeft en dat die naam niet zonder meer veranderd mag worden. Dit artikel gaat over de naam: over de voornaam, de achternaam en over welke wettelijke regels er zijn.
In dit artikel worden enkel de (belangrijkste) algemene regels weergegeven. Aangezien familierechtelijke verhoudingen op veel manieren in elkaar kunnen zitten (door scheidingen, adoptie, overlijden enzovoort), zijn veel specifieke gevallen voor de bepaling of de wijziging van de voornaam of de achternaam niet opgenomen in dit artikel.
Voornaam
De voornaam (of voornamen) krijgt men bij geboorte. Ze worden normaliter gekozen door de ouders van de geborene.
Een voornaam die ongepast is wordt door de ambtenaar van de burgerlijke stand geweigerd: een kind ‘Barbecue’ noemen mag dus niet, net als een kind ‘Prajakdadfkjadflkadsfkaldjsfasdflkjadsl’ noemen. Ook is een voornaam (of meerdere voornamen) die overeenkomt met een bestaande geslachtsnaam niet toegestaan, tenzij deze geslachtsnaam ook een gebruikelijke voornaam is. Het is dus niet toegestaan om een pasgeborene de voornaam ‘Jansen’ te geven, maar ‘Laurens’ is wel toegestaan, ondanks dat deze laatste ook een geslachtsnaam is.
Wanneer degene die een pasgeborene aangeeft bij de burgerlijke stand besluit om geen naam op te geven of wanneer de gekozen naam wordt geweigerd en er geen nieuwe naam wordt opgegeven zou het kind geen naam hebben. Om dat te voorkomen geeft de ambtenaar de pasgeborene in dat geval een voornaam of meer voornamen.
Achternaam / geslachtsnaam
In verreweg de meeste gevallen is de achternaam van een pasgeborene snel gekozen: de achternaam van de vader wordt meestal ook als achternaam van de baby gebruikt. Dat is echter niet vanzelfsprekend, aangezien er ook andere keuzes mogelijk zijn.
Er kan namelijk ook worden gekozen voor de achternaam van de moeder. De achternaam van de moeder is ook leidend wanneer een pasgeborene niet erkend is geworden door de vader. Een erkenning die later plaatsvindt zorgt niet voor verandering van de geslachtsnaam, tenzij vader en moeder daarover overeenstemmen.
Voor geadopteerde kinderen geldt dat de achternaam van de vader (die het kind adopteert) wordt verkregen, tenzij dat de ouders iets anders besluiten.
Het voeren van de naam van een ander zonder diens toestemming is onrechtmatig wanneer tegelijkertijd de schijn wordt gewekt dat degene die de naam voert ook diegene is, of tot zijn geslacht of gezin behoort.
Wijziging voornaam
De voornaam kan worden gewijzigd wanneer de betrokkene of zijn wettelijke vertegenwoordiger dat wil. Daarvoor moeten ze wel naar de rechter, die kan beslissen dat de wijziging wordt doorgevoerd. Er wordt dan een latere vermelding aan de akte van geboorte toegevoegd.
Wijziging achternaam / geslachtsnaam
De achternaam kan worden gewijzigd wanneer de betrokkene of zijn wettelijk vertegenwoordiger een verzoek indient. Een dergelijk verzoek komt bij het Ministerie van Justitie terecht, dat dit zal afhandelen. De Minister van Justitie kan een voordracht doen voor een koninklijk besluit strekkende tot inwilliging van het verzoek tot wijziging van de geslachtsnaam.
Het wijzigen van de geslachtsnaam is aan strenge regels gebonden. Zo kan de geslachtsnaam slechts in enkele gevallen gewijzigd worden, niet wanneer iemand ‘gewoon’ niet tevreden is met zijn achternaam. Wijziging is onder andere mogelijk in het geval de achternaam bespottelijk of onwelvoeglijk (ongepast) is, wanneer de achternaam onjuist is gespeld in de registers van de burgerlijke stand (maar de juiste spelling wel altijd gevoerd is) en wanneer het een Friese naam is die in de Nederlandse spelling is weergegeven.
Wanneer is vastgesteld dat iemand zijn achternaam mag wijzigen, kan niet zomaar elke nieuwe achternaam gekozen worden. De voorkeur van de wetgever gaat uit naar een geslachtsnaam waarbij enkele letters zijn omgezet of waarbij een voorvoegsel of achtervoegsel is toegevoegd. Is dat niet mogelijk, dan kan een andere geslachtsnaam gekozen worden: dit kan de achternaam van een van de ouders zijn of een achternaam die nog niet in Nederland voorkomt, maar wel Nederlands klinkt. Een Friese naam die in de Nederlandse spelling is weergegeven en veranderd moet worden, wordt teruggezet naar de Friese spelling.
Uitzonderingen op wijziging achternaam / geslachtsnaam
Voor wat betreft het wijzigen van de achternaam zijn er een flink aantal afwijkende regels. Zo kan een minderjarige in sommige gevallen zelf een verzoek doen tot wijziging van de geslachtsnaam, kan een wettelijke vertegenwoordiger van een minderjarige soms verzoeken om zijn achternaam te wijzigen en kan een meerderjarige in speciale gevallen (die niet zijn beschreven) zijn naam wijzigen.
Deze wijzigingen van de geslachtsnaam hebben voornamelijk te maken met gezinssituaties die niet standaard zijn. Hierbij kan worden gedacht aan gezinssituaties met geadopteerde kinderen, gezinssituaties waar een ander dan een ouder de kinderen opvoedt en in bepaalde gevallen bij gezinnen waarbij ouders gescheiden zijn. Of wijziging van de achternaam in een bepaalde situatie mogelijk is, kan worden uitgezocht door een advocaat.
Voornaam en achternaam – Conclusie
De voornaam en achternaam, ook wel ‘geslachtsnaam’, lijken een vanzelfsprekendheid, maar uit dit artikel blijkt dat ze dat zeker niet zijn. Op de voornaam is, vergeleken met de achternaam, weinig regelgeving van toepassing: hij wordt gekozen en kan op een relatief gemakkelijke wijze via de rechter worden gewijzigd.
De achternaam is met meer regels omgeven, onder meer omdat de achternaam bij adoptie en erkenning (of juist bij het niet erkennen van een pasgeborene) problemen oplevert. Ook het wijzigen van de achternaam is niet gemakkelijk en kan slechts in een aantal specifieke gevallen.
Dit artikel bevat slechts de algemene lijnen: voor specifieke gevallen is het verstandig om contact op te nemen met een juridisch specialist. Die kan bekijken of een naamswijziging mogelijk is en kan het proces daartoe begeleiden.