Op Wet & Recht staan regelmatig artikelen over verschillende soorten rechtsgebieden. Een rechtsgebied is eigenlijk simpelweg een ‘categorie’ waarin een bepaalde zaak valt. Dat is het op deze site (zie rechterzijde bovenaan), maar dat is het ook in de juridische wereld.
Er zijn geen wettelijke regels voor de indeling van bepaalde regelgeving in bepaalde rechtsgebieden. Aangezien iedereen een dus andere categorisatie aanhoudt, zal de een een bepaald rechtsgebied wel apart zien en de ander zal het rechtsgebied liever als sub-categorie zien of zal helemaal het bestaan ervan ontkennen. Daarom zullen een aantal juristen het niet eens zijn met de indeling die hier gepresenteerd wordt. Die gok moeten we dan maar nemen.
Publiekrecht en privaatrecht
Allereerst wordt er een hele duidelijke scheiding aangebracht, waar wél vrijwel elke jurist het mee eens zal zijn. Deze twee rechtsgebieden zijn de globale categorieën waar alle andere rechtsgebieden in vallen. Publiekrecht betreft de relatie tussen burgers/bedrijven en de overheid (als zodanig), privaatrecht betreft de relatie tussen burgers/bedrijven en andere burgers/bedrijven.
Publiekrechtelijke rechtsgebieden
Bij het publiekrecht is de overheid één van de partijen. Logischerwijs denkt men dan aan ‘Den Haag’, maar het betreft hier bijvoorbeeld ook gemeentes en provincies. Ook op rijksniveau gaat het niet enkel om de Tweede Kamer of om de regering, maar onder meer ook om de FIOD, de SIOD (Fiscale en Sociale Inlichtingen en Opsporingsdiensten), om de Autoriteit Financiële Markten, om de Dienst Uitvoering Onderwijs (die onder andere studiefinanciering uitbetaalt) en om Staatsbosbeheer. Alle overheidsinstellingen (en dat zijn er heel veel) vallen onder het publiekrecht.
Het meest bekende publiekrechtelijke rechtsgebied is natuurlijk het Strafrecht. In het strafrecht vervolgt het Openbaar Ministerie (de overheid dus) een verdachte (de burger) omdat hij ervan wordt verdacht dat hij de wet heeft overtreden. Ook zaken als de bevoegdheden van politie en justitie vallen hieronder.
Het tweede tussen burger en overheid bestaande rechtsgebied is het Bestuursrecht. In het bestuursrecht wordt geregeld welke bevoegdheden de verschillende instanties binnen de overheid hebben en wanneer ze die mogen gebruiken. Ook worden er procedures voorgeschreven die in acht moeten worden genomen om deze besluiten te nemen én worden procedures voorgeschreven voor de burger die het niet eens is met een bepaald besluit.
Het derde rechtsgebied is het Staatsrecht, waarin alle staatsrechtelijke zaken zijn geregeld. Dat betreft bijvoorbeeld de grondrechten, maar ook zaken als de indeling en opzet van de rechtsstaat, de bevoegdheden van de Koningin, etc. Dit is geen enorm aansprekend rechtsgebied. Hoewel alles wat wij om ons heen zien (mede) mogelijk wordt gemaakt door het staatsrecht, zijn we ons daar nooit van bewust. Dat is geen schande, zelfs de juristen onder ons zijn dat meestal niet.
Als afsluiter wil ik nog het Fiscaal recht noemen. Iedereen heeft een hekel aan de blauwe enveloppen. Nou, die worden verstuurd met als basis het fiscaal recht. Overigens wordt niet enkel de inkomstenbelasting geregeld in dit rechtsgebied, maar ook alle andere belastingen, zoals de BTW, de omzetbelasting en de accijnzen.
Privaatrechtelijke rechtsgebieden
Zoals al eerder was aangegeven is het privaatrecht van toepassing op burgers of bedrijven onderling. Het privaatrecht is dan ook meestal veel meer op de voorgrond tredend in het normale economische verkeer. Waar over het publiekrecht nog enige overeenstemming kan ontstaan tussen juristen, is dat bij de indeling in rechtsgebieden in het privaatrecht eigenlijk niet meer het geval. Welke rechtsgebieden kunnen we zoal onderscheiden?
Allereerst het Vermogensrecht, dat grofweg gezegd sub-rechtsgebieden ‘goederenrecht’ en ‘verbintenissenrecht’ herbergt. Het goederenrecht gaat over wie eigenaar is van een bepaald goed en hoe hij dat kan overdragen, het verbintenissenrecht gaat over de overeenkomsten die mensen kunnen maken en de verbintenissen die kunnen ontstaan (bijvoorbeeld de verplichting tot het betalen van schadevergoeding als je de Ming-vaas van de buurman hebt omgestoten).
Vervolgens het Handelsrecht, dat in zoverre overlapt met het vermogensrecht dat het gaat over verbintenissen die ontstaan uit overeenkomsten tussen (voornamelijk) bedrijven. Onder dit rechtsgebied kan ook het intellectueel eigendomsrecht worden ingedeeld. Ook veel internationale verdragen en afspraken kunnen worden ingedeeld onder het handelsrecht, zoals bijvoorbeeld het Weens Koopverdrag (‘CISG’).
Het Ondernemingsrecht is het volgende rechtsgebied dat we bespreken. In het ondernemingsrecht worden interne en externe zaken van ondernemingen geregeld. Zo gaat het bijvoorbeeld om hoe een bv kan worden opgericht, maar ook over wat er gebeurt als de bestuurders niet netjes tegenover elkaar of tegenover anderen handelen. Ook worden de bevoegdheden van bijvoorbeeld de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen in een onderneming geregeld. Ook de regels voor nv‘s, verenigingen en stichtingen vallen hieronder.
Het volgende rechtsgebied is het Personen- en familierecht. Daarin wordt onder andere geregeld vanaf welke leeftijd je mag trouwen, hoe een scheiding in zijn werk gaat en wie er worden aangemerkt als vader en moeder voor een kind. Het gaat in het personen- en familierecht dus om de normale zaken die in een gezin of familie kunnen spelen.
Ten slotte het Arbeidsrecht aan de beurt. Het arbeidsrecht regelt alles dat er tussen werkgever en werknemer aan de orde kan zijn. Het gaat van de vraag of er een arbeidsovereenkomst is gesloten en of een cao van toepassing is tot de vraag hoe de arbeidsovereenkomst tot zijn einde komt en of de werknemer een zak geld meekrijgt of niet.
Rechtsgebieden lopen in elkaar over
Nu we hebben gekeken naar een mogelijke indeling in rechtsgebieden, is het belangrijk om tevens te vermelden dat er niet alleen over deze indeling verschillen van mening kunnen ontstaan. Het is namelijk ook zo dat de grenzen van de rechtsgebieden nogal vaag zijn: rechtsgebieden lopen in elkaar over.
Twee voorbeelden:
- Het arbeidsrecht is weliswaar civielrechtelijk (privaatrechtelijk), maar is onlosmakelijk verbonden met het sociale zekerheidsrecht (bestuursrecht). Immers: krijgt met ‘arbeidsrechtelijk’ ontslag, dan zal iemand vaak aanspraak kunnen maken op een ww-uitkering. Bij ontslag op staande voet, is dat dan weer niet mogelijk.
- Het ondernemingsrecht omvat de regels rondom ondernemingen, maar wanneer er wordt gesproken over het ondernemingsrecht, is aansluitend (voor ondernemingen met werknemers) het arbeidsrecht van belang. In elke onderneming is tevens het vermogensrecht (en eventueel het handelsrecht) van belang.
Rechtsgebieden – Conclusie
Hopelijk is het nu duidelijker wat een rechtsgebied is, waar in het juridische spectrum het geplaatst moet worden en dat de indeling in een rechtsgebied eigenlijk 0,0 waarde heeft. Het is simpelweg een indeling die door juristen gemaakt wordt. Wettelijk zijn de indelingen in rechtsgebieden niet (of vrijwel niet) gemaakt, waardoor elke jurist waarschijnlijk een andere indeling hanteert.
