Vaak worden mensen die strafrechtelijk worden vervolgd veroordeeld op basis van getuigenverklaringen. De getuige verklaart dan dat hij zonder twijfel heeft gezien of heeft gehoord dat de verdachte de dader is. Soms liegen getuigen, maar meestal zeggen ze de waarheid te spreken.
Maar wat ziet een getuige nu eigenlijk? Kan het zo zijn dat hij zich vergist? Ziet hij alles wat er echt gebeurt, of ziet hij enkel wat hij wil zien? De hoofdvraag is: hoe betrouwbaar zijn getuigenverklaringen in het strafrecht?
Om te zien of getuigenverklaringen altijd betrouwbaar zijn, is het belangrijk om allereerst de volgende alinea te lezen. Hoewel de normale getuige in het strafrecht dit vaak niet weet, kan er hier van tevoren al worden gezegd dat er later op wordt teruggekomen.
Jijzelf als getuige – Het verhaal
Een kennis van je, Simon de Breker, vertelt je het volgende verhaal:
Vorige week maandag heb ik samen met Johnny een klus gedaan. Wij wisten dat de bewoners niet thuis waren, want Johnny had dat gehoord van de opdrachtgever. Johnny is een zware jongen trouwens, hij heeft al twee veroordelingen voor inbraak en een voor mishandeling. Het binnenkomen in de villa was een probleem, want Johnny kreeg het slot niet zo snel open als normaal. Toen we eenmaal binnen waren hebben we het alarm uitgeschakeld en toen konden we rustig onze gang gaan. We hadden nog nooit zoveel rijkdom gezien. Uiteindelijk hebben we zoveel mogelijk spullen meegenomen, van flatscreens tot familiejuwelen. Tja, je moet toch ergens je geld vandaan halen hè?
Goed gelezen? Mooi! Gaan we verder.
Één getuige is geen getuige
Omdat een getuige zich kan vergissen of omdat hij opzettelijk een valse verklaring kan afleggen, is in het Nederlandse strafrecht het beginsel ‘één getuige is geen getuige’ opgenomen. Kortweg gezegd komt dat erop neer dat iemand niet op één enkele getuigenverklaring veroordeeld kan worden. Toch kan zo’n getuigenverklaring (die niet correct wordt herinnerd) de doorslag geven en in combinatie met ander bewijs tot een veroordeling leiden. Ook kan het natuurlijk zo zijn dat meerdere getuigen van dezelfde verkeerde veronderstellingen uitgaan en de verdachte daarop onterecht veroordeeld wordt.
De betrouwbare getuige
Het is dus alsnog belangrijk dat een getuige betrouwbaar is. Dat is echter niet zo vanzelfsprekend. Zelfs als de getuige geen valse verklaring wil afleggen, kan hij zich vergissen. De getuige kan een verkeerde conclusie trekken, hij kan dingen hebben gezien die er niet waren, of hij kan dingen hebben gemist die er juist wél waren.
Het bewijs voor het feit dat een getuige vaak onbetrouwbaar is geeft ook het filmpje ‘selective attention test’. Klik op de link en het enige dat je hoeft te doen is het aantal keren dat de basketbal wordt overgegooid te tellen. De instructies staan ook in het filmpje. Succes!
Jijzelf als getuige – De rechtzaak
Nu je in het filmpje waarschijnlijk hebt gezien dat je brein je erg voor de gek kan houden, gaan we verder met de zaak waarin je getuige was van het vertellen van een verhaal. Hoewel in het Amerikaanse rechtssysteem bewijs ‘van horen zeggen’/’hearsay’ niet mag worden gebruikt, mag dat in Nederland wel. De officier van justitie heeft je opgeroepen als getuige en stelt je de volgende vraag:
U heeft op 12 maart 2012 met de heer De Breker gesproken. Hij heeft u daar kennelijk verteld over zijn inbraak met ene Johnny. Kunt u mij vertellen wat hij vertelde over de manier waarop hij in het huis had ingebroken?
Wat ga je daarop antwoorden? Bedenk dat eerst voordat je verder leest.
Jijzelf als getuige – De ontknoping
Waarschijnlijk heb je je kunnen herinneren dat ze inbraken door het forceren van het slot en het uitschakelen van het alarm. Maar is dat ook daadwerkelijk wat er was gebeurd? Nee. De quote bovenaan gaat over twee verhuizers die netjes hun werk deden terwijl de bewoners niet thuis waren. Er is helemaal geen sprake van inbraak of van diefstal. Dat ‘Johnny’ er al eens voor is veroordeeld maakt niet uit en dat ze het slot niet zo snel open kregen wil ook niet zeggen dat er sprake was van inbraak.
Dat vrijwel iedereen het gevoel zal hebben dat het gaat om inbraak komt doordat je brein dingen voor je invult. Het legt ‘logische’ verbanden tussen zaken. Een klus, bewoners niet thuis, problemen met binnenkomen, alarm uitgeschakeld, familiejuwelen en flatscreen meegenomen. Dat moet wel een inbraak zijn.
Uiteraard is dit voorbeeld uitvergroot, maar ook met kleine zaken kan dit het geval zijn. Denk aan iemand die zeker denkt dat hij je heeft zien lopen op de markt in Amsterdam, terwijl jij daar écht niet bent geweest en dat ook ontkent. De rechter zal dat zien als iemand die onder zijn veroordeling uit wil komen tegenover iemand die geen belang heeft bij je veroordeling. Wie denk je dat betrouwbaarder wordt geacht? Juist.
De (on)betrouwbare getuige – Conclusie
De zonder twijfel betrouwbare getuige bestaat niet, maar zelfs de getuigen die te veel drinken op je bruiloft zijn vaak betrouwbaarder dan degenen die een strafbaar feit hebben gezien!
Heb je vragen over getuigen, over hun betrouwbaarheid of algemene strafrechtelijke vragen, dan is het aan te raden om voor specifiek advies contact op te nemen met een jurist.