In Nederland hebben de meeste mensen een baan met een bijbehorend inkomen. Dat inkomen wordt beïnvloed door het wettelijk minimumloon, waar een werkgever niet onder mag gaan zitten, maar ook door de collectieve arbeidsovereenkomst (cao) die van toepassing is. De cao regelt daarnaast vaak nog zaken zoals werkomstandigheden en werktijden. Ook bijvoorbeeld een sociaal plan (bij collectief ontslag) en pensioenregelingen kunnen in de cao geregeld worden. Ten slotte kunnen bepaalde afwijkingen van wettelijke regelingen enkel via de cao bereikt worden (het zogenaamde driekwart dwingend recht).
De vraag die in dit artikel behandeld wordt is: Hoe komt een cao precies tot stand en wanneer kan een werknemer zich erop beroepen?
Wat is een cao en hoe komt die tot stand?
Een collectieve arbeidsovereenkomst is een overeenkomst die is aangegaan tussen een of meer werkgevers (of verenigingen van werkgevers) en een of meer verenigingen van werknemers, waarin voornamelijk arbeidsvoorwaarden worden geregeld. Meestal is er sprake van een zogenaamde ‘minimum-cao’ (90% van de gevallen), waarbij van de regels in de cao mag worden afgeweken, maar enkel in het voordeel van de werknemer (dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de ‘standaard-cao’, waarvan nooit mag worden afgeweken).
De werknemersverenigingen waar de wet van spreekt worden in het gewone taalgebruik vakbonden genoemd (zoals Abvakabo). De verenigingen van werkgevers worden werkgeversorganisaties genoemd (zoals VNO-NCW). Ook is het mogelijk dat de overeenkomst wordt gesloten tussen een bedrijf en een vakbond. Dat gebeurt voornamelijk in het geval van grote bedrijven en men spreekt dan van een bedrijfscao.
Wanneer de cao is gesloten (vaak pas na weken onderhandelen), wordt schriftelijk mededeling gedaan aan ‘de minister’. Dat gebeurt bij de dienst Registratie, Beheer en Informatie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Als een akkoord is bereikt en de minister in kennis is gesteld daarvan, kan de cao rechten verschaffen aan werknemers gedurende de tijd waarvoor de cao is afgesloten. Dit geldt in beginsel óók voor al bestaande arbeidsovereenkomsten.
Een collectieve arbeidsovereenkomst wordt aangegaan voor een bepaalde tijd, met een maximum van vijf jaar. Zodra de cao afloopt zijn er enkele mogelijkheden:
1. de cao wordt verlengd, waardoor een nieuwe termijn met dezelfde cao ingaat;
2. de cao loopt af en er komen nieuwe onderhandelingen en een nieuwe cao;
3. de cao loopt af en er komt geen nieuwe cao, als de werkgever partij was bij de cao blijven de rechten uit de oude cao gelden (nawerking).
Algemeen verbindend verklaring van de cao
Een cao is een overeenkomst die wordt gesloten tussen twee partijen, de vakbond en de werkgevers(organisatie). Dat wil dus ook zeggen dat de rechten en plichten uit die cao in beginsel ook slechts voor deze twee partijen gelden. Wanneer een cao wordt afgesloten tussen FNV Bondgenoten en een werkgeversorganisatie waarvan taxicentrale A, B en C lid zijn, dan wil dat zeggen dat A, B en C zich aan de cao moeten houden. Werkgever D, die geen partij was, hoeft dat normaal gesproken niet.
De uitzondering op die regel is de zogenaamde Algemeen Verbindend Verklaring van een cao. Deze algemeen verbindend verklaring kan worden verzocht door één of meer werkgevers(organisaties), of door één of meer vakbonden die partij zijn bij de cao.
Wanneer hierom is verzocht, kan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid besluiten dat de cao algemeen verbindend wordt verklaard. Dat doet hij pas wanneer een belangrijke meerderheid (meestal vanaf 55%, altijd vanaf 60%) van de in het gehele land of in een gedeelte van het land werkzame personen reeds onder de cao valt.
Het gevolg van algemeen verbindend verklaring is dat vanaf dat moment alle soortgelijke arbeidsovereenkomsten (van dezelfde soort arbeid) ook onder de cao vallen. Dat wil dus zeggen dat werkgevers zich aan de plichten van de cao moeten houden, in bovenstaand geval dus ook werkgever D. De minister kan echter wel bedrijven uitzonderen van deze plicht, maar dat gebeurt slechts, zoals de term al zegt, bij uitzondering.
De algemeen verbindend verklaring kan maximaal twee jaar duren. Daarna moet een nieuw verzoek worden ingediend.
Rechten en plichten uit de cao voor vakbondsleden
Vakbondsleden zijn automatisch partij bij de cao wanneer hun vakbond partij is bij het afsluiten van de cao. Wanneer ook hun werkgever partij is (eventueel via een werkgeversorganisatie) en ze onder de werkingssfeer van de cao vallen, zijn beiden gebonden en kunnen beiden zowel rechten als plichten uit de cao halen.
Wanneer er sprake is van algemeen verbindend verklaring maakt het niet uit of de vakbond van de vakbondsleden partij is of dat de werkgever al dan niet partij is. Bij algemeen verbindend verklaring van de cao geldt deze automatisch.
Rechten en plichten uit de cao voor niet-vakbondsleden
Voor niet-vakbondsleden is het anders, net als voor vakbondsleden van een vakbond die geen partij is bij het afsluiten van de cao. Is de werkgever ook geen partij, dan zijn er geen rechten te ontlenen, tenzij er sprake is van algemeen verbindend verklaring.
Is de werkgever wél indirect of direct partij bij de cao, dan heeft hij de plicht om ook niet-vakbondsleden zo te behandelen als hij vakbondsleden behandelt onder de cao. De cao is dus van toepassing. Het is echter wel zo dat hoewel de werkgever de plicht heeft om de cao toe te passen, de werknemer niet het recht heeft om dat af te dwingen als hij geen vakbondslid (van een vakbond die partij is) is.
Dit laatste is een vreemde situatie: de werkgever heeft wel de plicht om iets te doen, maar de werknemer kan zijn bijbehorend recht niet afdwingen. Reden daarvoor is dat het anders geen zin meer zou hebben om vakbondslid te worden en dit zelfs nadelig zou kunnen uitpakken. Situaties als deze komen af en toe voor in de Nederlandse wet (een ander voorbeeld is het feit dat de overheid gokken en wedden tegen wil gaan en daarom weddenschappen niet afdwingbaar maakt. Verliest u een weddenschap, dan heeft u wel de plicht om te betalen, maar de andere partij kan dat niet bij de rechter afdwingen).
Wanneer de cao van toepassing is: schematisch weergegeven
Onder welke cao valt u?
Een flink aantal beroepsgroepen heeft al een collectieve arbeidsovereenkomst, zoals de CAO kleinmetaal, de CAO hoveniersbedrijf en de CAO zorgverzekeraars. Ook hebben sommige bedrijven een eigen cao, zoals de CAO Coca Cola Enterprises, de CAO V&D non-food en de CAO Heineken.
Onder welke specifieke cao een bepaalde werknemer valt ligt aan de sector waarin de werknemer werkzaam is. Tevens ligt het er uiteraard aan of een werkgever is gebonden aan een bepaalde cao. Een overzicht van de belangrijkste geldende collectieve arbeidsovereenkomsten is bijvoorbeeld te vinden op de websites van vakbonden (zoals Abvakabo en FNV Bondgenoten).
Overigens is ook vaak in de arbeidsovereenkomst te vinden of een bepaalde cao van toepassing is. In dat geval zijn de rechten en plichten uit de betreffende cao van toepassing.
Houdt uw werkgever zich niet aan de cao?
Wanneer er een cao bestaat voor uw functie, moet die worden nageleefd. Zoals hierboven al te zien is, is deze voor vakbondsleden afdwingbaar, maar voor niet-vakbondsleden is dat veel moeilijker. Staat er geen verwijzing in de arbeidsovereenkomst naar de bepalingen uit de cao of naar de cao als geheel, dan is het erg lastig om als niet vakbondslid iets te doen tegen het niet naleven.
Als vakbondslid is dat gemakkelijker. U kunt uw werkgever aanspreken op het feit dat hij de bepalingen uit de cao moet naleven, maar u kunt tevens uw werkgever in rechte aanspreken wanneer hij de cao niet naleeft. Om een procedure te beginnen moet u een dagvaarding versturen. U kunt deze dagvaarding in principe zelf opstellen omdat het een zaak bij de kantonrechter betreft. Dat is echter meestal niet verstandig, vanwege de ingewikkeldheid van het cao-recht. Het inschakelen van een jurist is zeer aan te bevelen.
De collectieve arbeidsovereenkomst (cao) – Conclusie
Het cao-recht is een ingewikkelde materie. In dit artikel zijn dan ook lang niet alle aspecten aan de orde gekomen. Heeft u een probleem omdat uw werkgever zich niet aan de cao wil houden om welke reden dan ook, dan is het verstandig om een jurist in te schakelen.
