In dit artikel bekijken we wat aansprakelijkheid is, hoe het tot stand komt, welke verschillende gevallen van aansprakelijkheid we kunnen onderscheiden en hoe men onder aansprakelijkheid uit kan komen.
Let wel: het gaat hier om de civielrechtelijke aansprakelijkheid, niet over de strafrechtelijke aansprakelijkheid.
Aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid is een juridisch begrip, dat wordt gebruikt om de verplichting van een schuldenaar tot het moeten verrichten van een prestatie of het betalen van schadevergoeding weer te geven, inclusief zijn verplichting om het eventuele afdwingen daarvan zich te laten welgevallen.
De wet geeft een aantal mogelijkheden om aansprakelijkheid op te gronden, zoals wanprestatie, bestuurdersaansprakelijkheid of onrechtmatige daad. Uiteraard is de vraag, óf er daadwerkelijk aansprakelijkheid bestaat in een dergelijk geval, afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het geval. Het is verstandig om daar samen met een jurist naar te kijken.
Aansprakelijkheid kan in veel verschillende vormen plaatsvinden, van aansprakelijkheid door eigen schuld, tot aansprakelijkheid doordat zich een risico heeft gemanifesteerd dat voor rekening van de aansprakelijke komt (bijvoorbeeld op grond van de wet).
Hierna zullen we de aansprakelijkheid simpelweg uitsplitsen in drie categorieën:
- Aansprakelijkheid voor eigen gedragingen;
- Aansprakelijkheid voor anderen;
- Aansprakelijkheid voor overige zaken.
Aansprakelijkheid voor eigen gedragingen
De ‘standaard’ soort aansprakelijkheid is uiteraard de aansprakelijkheid voor de eigen gedragingen. Iemand is in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor een overeenkomst die hij heeft gesloten en voor een onrechtmatige daad die hij wil/zal plegen.
Aansprakelijkheid voor anderen
Naast de aansprakelijkheid voor eigen gedragingen, is het ook mogelijk om aansprakelijk te zijn voor gedragingen die van anderen zijn. Denk daarbij aan:
- Aansprakelijkheid voor kinderen. Bij kinderen onder de 14 jaar zijn de ouders in veel aansprakelijk. Bij kinderen van 14 of 15-jaar, zijn de ouders slechts in bepaalde gevallen aansprakelijk. Bij oudere kinderen is er geen aansprakelijkheid voor de ouders meer;
- Aansprakelijkheid voor hulppersonen. Denk daarbij aan de aansprakelijkheid van een werkgever voor zijn werknemer, indien de werkgever de kans op de fout van de werknemer door zijn gegeven opdracht heeft vergroot. Er is in sommige gevallen ook plaats voor aansprakelijkheid voor niet ondergeschikte hulppersonen.
Aansprakelijkheid voor zaken
Bij aansprakelijkheid is het niet alleen mogelijk om voor eigen gedragingen of gedragingen van anderen aansprakelijk gesteld te worden. Het is ook mogelijk dat er een vorm van aansprakelijkheid is voor zaken (waaronder goederen). We denken dan aan:
- Aansprakelijkheid voor producten. De producent van goederen kan aansprakelijk gehouden worden voor gebreken daarin die schade toebrengen. Een voorbeeld is de niet goed geconstrueerde stoel, die doorzakt als er iemand op gaat zitten, waardoor diegene ongelukkig terechtkomt en zijn arm breekt.
- Aansprakelijkheid voor (hulp)zaken. Er kan sprake zijn van aansprakelijkheid voor zaken. Denk bijvoorbeeld aan de verkeerd aangesloten printer die een gebruiker ervan elektrocuteert.
- Aansprakelijkheid voor opstallen. Een eigenaar van een woonhuis kan bijvoorbeeld aansprakelijk zijn voor schade die door dat woonhuis ontstaat. De voorbijganger die dan bij storm een dakpan op zijn hoofd krijgt kan bijvoorbeeld de eigenaar van het huis aanspreken voor schadevergoeding.
- Aansprakelijkheid voor gevaarlijke stoffen. Geldt enkel voor bedrijven.
- Aansprakelijkheid voor dieren. Wettelijk gezien is een dier gelijkgesteld met een zaak, vandaar dat aansprakelijkheid voor dieren in deze paragraaf is opgenomen. Denk bij aansprakelijkheid voor dieren aan de herdershond die iemand in zijn been bijt.
Uitsluiting of beperking van aansprakelijkheid – Exoneratie
Wanneer er een overeenkomst wordt gesloten, mag soms worden afgeweken van de wet. In het geval van aansprakelijkheid geldt dat ook: de aansprakelijkheid kan in sommige gevallen contractueel worden beperkt, met een zogenaamd ‘exoneratiebeding’.
Een dergelijk beding zorgt ervoor dat de aansprakelijkheid gedeeltelijk of geheel wordt uitgesloten. Wel van belang is, dat het exoneratiebeding goed en redelijk is opgesteld, want het kan heel goed zo zijn, dat de uitsluiting van aansprakelijkheid anders door een goede jurist van tafel wordt geveegd.
Voor meer informatie over het uitsluiten of beperken van aansprakelijkheid, kan worden gekeken in het artikel over het exoneratiebeding.
Aansprakelijk: vervolgstappen
Is iemand aansprakelijk, dan zal er eerst moeten worden gekeken naar alle omstandigheden van het geval om te bekijken wat er mogelijk is. Soms zal er reeds direct een mogelijkheid zijn om ontbinding of schadevergoeding te eisen, soms is die er nog niet en kan bijvoorbeeld enkel een opschorting van verplichtingen plaatsvinden, totdat de verbintenis van de ander is nagekomen.
Is er aansprakelijkheid, maar wil de schuldenaar niet meewerken, dan kan de schuldeiser eventueel via de rechter zijn rechten afdwingen. Om dat voor elkaar te krijgen, is het verstandig om een jurist in te schakelen, aangezien er een dagvaarding moet worden uitgebracht.
Aansprakelijkheid – Conclusie
In de wet, zijn veel verschillende gronden te vinden om aansprakelijkheid op aan te nemen. Dat kan aansprakelijkheid zijn voor eigen gedragingen, maar ook voor andermans gedragingen, voor gedragingen van dieren en voor onder meer producten, hulpzaken en opstallen.
Dit artikel geeft slechts een algemeen overzicht van wanneer er sprake van aansprakelijkheid kan zijn volgens de wet. Of er in een specifiek geval daadwerkelijk aansprakelijkheid bestaat, is afhankelijk van de precieze feiten en omstandigheden van het geval. Het is verstandig om bij die inschatting de hulp van een jurist in te schakelen.
