Als je verdacht wordt van een strafbaar feit kun je (onder voorwaarden uiteraard) worden aangehouden. In tegenstelling tot wat ‘normaal’ onder aangehouden wordt verstaan, namelijk het staandehouden na bijvoorbeeld een verkeersovertreding, wordt de verdachte, als hij daadwerkelijk wordt aangehouden, ook meegevoerd naar het politiebureau. Staandehouding is dus iets anders dan aanhouding.
Op het politiebureau kan worden besloten dat de verdachte langer moet blijven. Maar hoe lang kan de politie hem vasthouden nadat hij is aangehouden? Hoelang mag hij vastzitten voordat de rechtszaak begint? Er zijn (zoals altijd in het recht) enkele uitzonderingen van toepassing, maar hier worden enkel de hoofdlijnen besproken.
Aangehouden… en dan?
Als de verdachte wordt aangehouden, wordt hij op het politiebureau in een cel gezet. Politiecellen zijn niet de meest prettige plaatsen om te verblijven. De verdachte heeft in de regel 3 a 4 vierkante meter ruimte, een houten of ijzeren bankje en geen raam. Het is onduidelijk of het dag of nacht is en het stinkt enorm. Een bed is er niet, ’s avonds krijgt de verdachte een schuimrubberen mat met een kussen. Verveling is wat de klok slaat. Nouja, er is geen klok, en aangezien persoonlijke bezittingen zoals een horloge moeten worden ingeleverd, is het onmogelijk om te weten hoe laat het is.
Kortom: als je wordt aangehouden kun je je voorbereiden op het feit dat het niet zo leuk is in een politiecel. Direct nadat een verdachte is aangehouden is het leven voor hem een stuk verschrikkelijker dan in een ‘echte’ gevangenis.
Nadat de verdachte is aangehouden en in de cel is gezet, moet hij wachten en wordt hij wellicht een keer tussendoor verhoord. Hoewel hij niet op de klok kan kijken omdat hij er geen heeft, zijn er wel termijnen gaan lopen nadat hij is aangehouden. Zoals gezegd, kan iemand niet voor eeuwig vastzitten zonder advocaat en zonder een rechter gezien te hebben.
Aangehouden: de (hulp)officier van justitie
Na aangehouden te zijn wordt de verdachte verhoord door de officier van justitie of door de hulpofficier van justitie. In de praktijk zal dit vrijwel altijd de hulpofficier van justitie betreffen, aangezien dat een politieman kan zijn. Het betreft dan meestal een inspecteur of hoger. Na dit verhoor kan de (hulp)officier besluiten dat de verdachte in verzekering wordt gesteld. Deze mogelijkheid is opengesteld voor een aantal misdrijven, simpele overtredingen kunnen echter geen grond zijn voor inverzekeringstelling. De inverzekeringstelling duurt maximaal drie dagen (artikel 58 lid 2 Sv.).
Na de inverzekeringstelling kan deze nogmaals met maximaal 3 dagen worden verlengd. Dit kan niet gebeuren door een hulpofficier van justitie, maar moet gebeuren door een normale officier van justitie. Dit is echter een situatie die niet vaak voorkomt.
Aangehouden en in verzekering gesteld: de rechter-commissaris
Nadat de verdachte is aangehouden en in verzekering is gesteld, begint de termijn van 3 dagen te lopen. Eventueel is eenmalig een verlenging mogelijk, maar daarna moet de verdachte in principe worden vrijgelaten als er verder geen actie wordt ondernomen. Omdat dat vaak niet wenselijk is, is er de ‘voorlopige hechtenis’.
Deze voorlopige hechtenis begint met een voorgeleiding voor de rechter-commissaris. Die moet gebeuren binnen 3 dagen en 15 uur, dus nog binnen de termijn van een eventuele verlenging van de inverzekeringstelling. De rechter-commissaris is een onpartijdige rechter, die met de verdachte spreekt en die bekijkt of de verdachte langer vastgehouden kan worden. Als hij van mening is dat dat zou moeten, dan kan de verdachte in bewaring worden gesteld. Dit duurt maximaal 14 dagen. Bij deze inverzekeringstelling kan een eventuele advocaat van de verdachte aanwezig zijn. De officier van justitie is niet aanwezig.
Aangehouden, in verzekering gesteld, in bewaring gesteld : de raadkamer (rechtbank)
Na de start van de voorlopige hechtenis door de inbewaringstelling, kan de verdachte nog langer worden vastgehouden. Daarvoor moet hij voor de rechtbank verschijnen. Dit betreft niet de zittingsrechter (die de uiteindelijke straf uitspreekt), maar de zogenaamde ‘raadkamer’. Dat zijn drie rechters, die net als de rechter-commissaris onpartijdig zijn.
Deze drie rechters kunnen voortzetting van de voorlopige hechtenis bevelen, de zogenaamde gevangenneming. Dat betekent dat de verdachte langer vast kan zitten, met een maximum van 90 dagen. Stel dat er slechts 30 dagen wordt bevolen, dan kan na 30 dagen een bevel worden gegeven tot gevangenhouding. Het totale maximum van 90 dagen moet wel gevolgd worden.
Bij de gevangenneming of gevangenhouding kan een eventuele advocaat van de verdachte aanwezig zijn. De officier van justitie is ook altijd aanwezig om zijn wensen kenbaar te maken.
Van aangehouden naar strafzitting: het totale traject
Na de voorlopige hechtenis (die bestaat uit inbewaringstelling, gevangenneming en eventueel gevangenhouding), moet de verdachte worden voorgeleid voor de zittingsrechter. Dat is de rechter die hem zijn uiteindelijke straf gaat geven.
Ter verduidelijking wordt hierbeneden een tijdlijn weergegeven, met de maximale tijdsduur, van aangehouden tot strafzitting. Dit is wederom een versimpelde weergave van het gehele traject.
Wat als er dan nog onderzoek gedaan moet worden?
Zoals te zien is, is de tijd die iemand kan vastzitten vanaf het moment dat hij is aangehouden tot de strafzitting beperkt tot ongeveer 3,5 maand. Dat is geen enkel probleem bij een simpele inbraak waarbij de daders hebben bekend en op heterdaad zijn betrapt, maar wat als de zaak complexer is?
Het is gemakkelijk voor te stellen dat de verdachte wordt aangehouden, maar dat het Openbaar Ministerie nog meer bewijs moet verzamelen omdat de verdachte alles ontkent en zich bij zijn verhaal houdt en hij niet op heterdaad is betrapt. Er moeten wellicht expertises worden aangevraagd. Het is mogelijk dat er een psychiatrisch rapport moet worden gemaakt van de verdachte, iets dat veel tijd kost. Als de verdachte nadat hij is aangehouden nog maar 3,5 maand vastgehouden kan worden is dat problematisch.
Daarom bestaat de pro-forma terechtzitting in het Nederlandse recht. De officier van justitie kan een voorlopige dagvaarding indienen, waarna de zaak op zitting komt en direct wordt geschorst (uitgesteld). De verdachte blijft dan langer vastzitten. De grens aan deze mogelijkheid wordt aangegeven door artikel 5 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM), waarin staat dat de verdachte binnen een redelijke termijn berecht moet worden. Gebeurt dit niet, dan betekent dat in de regel dat de verdachte in geval van een veroordeling strafvermindering krijgt.
Aangehouden – Conclusie
De enige conclusie die hieruit te trekken valt is dat wanneer een verdachte is aangehouden, hij altijd binnen zeer korte termijn voor een rechter (de rechter-commissaris) wordt voorgeleid. Als de rechter-commissaris en de daarna komende rechters echter niet op zijn hand zijn, kan hij lang vastzitten. In beginsel is dat na aanhouding een termijn van ongeveer 3,5 maand, maar dat kan relatief gemakkelijk worden verlengd door middel van een pro-forma dagvaarding en schorsing van het onderzoek. De verdachte kan enkel hopen op een goede advocaat en een soepele rechter. Heb je een van beiden niet, dan kan het lang duren…